Türk Cumhuriyetleri Anayasa Metinleri

[turan_editor]

TÜRKMENİSTANYŇ KONSTİTUSİÝASY

TÜRKMENISTANYŇ KONSTITUSION K A N U N Y

Türkmenistanyň Konstitusiýasyna üýtgetmeler we goşmaçalar girizmek hakynda

Türkmenistan garaşsyzlyk ýoluna düşen gününden bäri geçen gysga taryhy döwürde ýer ýüzüniň ösüp barýan ýurtlarynyň hatarynda mynasyp orny eýeledi. Ýurdumyz jemgyýetiň we döwletiň ykdysady, syýasy hem sosial ugurlarynyň ösüşinde uly üstünliklere eýe boldy, halkara derejesinde işjeň ylalaşdyryjy merkez bolmak bilen, bu işde ol özüniň halkara abraýyny we dünýäniň syýasy arenasyndaky täsirini artdyrdy hem-de Birleşen Milletler Guramasy tarapyndan ykrar edilen baky Bitaraplyk hukuk ýagdaýyna eýe boldy. Häzirki zaman syýasy we ykdysady ösüşiniň tejribesi ýurdy ösdürmegiň täze, has jogapkärli sepgitlerine ýetirmek zerurlygyny ýüze çykardy. Täze galkynyş we beýik özgertmeler döwründe geçirilýän ägirt uly syýasy, sosial-ykdysady reformalar Türkmenistanyň hukuk ulgamynda, döwlet häkimiýetiniň edaralarynyň işiniň ähli ugurlarynda çuňňur syýasy-hukuk pikirlenişi we zerur üýtgetmeleri girizmegi talap etdi, munuň özi bolsa Türkmenistanyň Konstitusiýasynyň rejelenen görnüşini işläp taýýarlamak we tassyklamak wezipesini ilkinji nobatdaky mesele hökmünde öňe çykardy.

Türkmenistanyň Konstitusiýasynyň milli hukuk ulgamyndaky, jemgyýetdäki ornuny we ähmiýetini nazara alyp, şeýle hem Türkmenistanyň döwlet we jemgyýetçilik durmuşynda demokratiýany mundan beýläk hem ösdürmek, häkimiýet edaralarynyň ulgamyny has-da kämilleşdirmek maksady bilen, Türkmenistanyň Mejlisi tarapyndan Türkmenistanyň Konstitusiýasyna üýtgetmeler we goşmaçalar girizmek boýunça Türkmenistanyň döwlet häkimiýet edaralaryndan, jemgyýetçilik birleşiklerinden, raýatlardan gelip gowşan teklipleriň esasynda umumylaşdyrylyp taýýarlanan we Türkmenistanyň Kontitusion toparynda ara alnyp maslahatlaşylyp, Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň garamagyna *** teklipleri nazara alyp, Türkmenistanyň Konstitusiýasynyň 48-nji maddasyna laýyklykda:

1-nji madda. Türkmenistanyň Konstitusion toparynyň Türkmenistanyň Konstitusiýasyna üýtgetmeler we goşmaçalar girizmek hakyndaky teklibini makullamaly.

2-nji madda. Türkmenistanyň Konstitusiýasyna üýtgetmeler we goşmaçalar girizip, ony şu rejelenen görnüşde tassyklamaly (goşulýar).

3-nji madda. Türkmenistanyň Halk Maslahaty şu Konstitusion kanunyň güýje giren gününden öz işini bes edýär.

4-nji madda. Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň kararlary we çözgütleri Türkmenistanyň Konstitusiýasyna we kanunlaryna garşy gelmeýändigine görä hereket edýärler.

5-nji madda. Türkmenistanyň Halk Maslahaty tarapyndan kabul edilen namalary üýtgetmäge we ýatyrmaga bolan hukugy degişlilikde Türkmenistanyň Prezidentiniň we Türkmenistanyň Mejlisiniň ygtyýaryna degişli etmeli.

6-njy madda. Şulary güýjüni ýitiren hasap etmeli:

«Türkmenistanyň Halk Maslahaty hakynda» 2003-nji ýylyň 15-nji awgustynda kabul edilen Türkmenistanyň Konstitusion kanunyny;

«Türkmenistanyň Halk Maslahaty hakynda» Türkmenistanyň Konstitusion kanunyna üýtgetmeler we goşmaçalar girizmek hakynda» 2005-nji ýylyň 25-nji oktýabrynda kabul edilen Türkmenistanyň Konstitusion kanunyny;

«Türkmenistanyň Halk Maslahaty hakynda» 2005-nji ýylyň 25-nji oktýabrynda kabul edilen Türkmenistanyň Konstitusion kanunyny;

«Türkmenistanyň Halk Maslahaty hakynda» Türkmenistanyň Konstitusion kanunyna üýtgetmeler we goşmaçalar girizmek hakynda» 2007-nji ýylyň 30-njy martynda kabul edilen Türkmenistanyň Konstitusion kanunyny.

7-nji madda. Halk wekilleriniň ygtyýarlyklaryny möhletinden öň ýatyrmaly.

8-nji madda. Şu Konstitusion kanun kabul edilen pursadyndan güýje girýär.

Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň Başlygy,
Türkmenistanyň Prezidenti
Gurbanguly Berdimuhamedow

Aşgabat ş.

2008-nji ýylyň 26-njy sentýabry

№ TKK-13

* * *

TÜRKMENISTANYŇ KONSTITUSIÝASY

Türkmenistanyň halky bolan biz,

öz ykbalymyzy kesgitlemek baradaky mizemez hukugymyza esaslanyp;

Watanymyzyň häzirki hem geljekki ykbaly üçin jogapkärdigimizden ugur alyp;

ata-babalarymyzyň agzybir, parahat we oňşukly ýaşamagy ündän wesýetlerine ygrarlydygymyzy beýan edip;

milli gymmatlyklarymyzy we bähbitlerimizi gorap saklamagy, Türkmenistanyň garaşsyzlygyny, özygtyýarlylygyny, hemişelik bitaraplyk hukuk ýagdaýyny pugtalandyrmagy maksat edinip;

her bir adamyň we raýatyň hukuklaryny hem azatlyklaryny kepillendirip, jemgyýetde raýatlyk asudalygyny we milli agzybirligi üpjün etmäge, halk häkimiýetiniň hem-de demokratik, hukuk we dünýewi döwletiň esaslaryny berkarar etmäge çalşyp, Türkmenistanyň Esasy Kanunyny - şu Konstitusiýany kabul edýäris.

I bölüm. Türkmenistanyň konstitusion gurluşynyň esaslary

1-nji madda. Türkmenistan - demokratik, hukuk we dünýewi döwlet bolup, onda döwleti dolandyrmak prezident respublikasy görnüşinde amala aşyrylýar.

Türkmenistan öz çäginde hökmürowandyr we bütin häkimiýete eýedir, ol içeri we daşary syýasaty özbaşdak amala aşyrýar. Türkmenistanyň döwlet özygtyýarlylygy we çägi bitewidir hem bölünmezdir.

Döwlet Türkmenistanyň garaşsyzlygyny, çäk bütewiligini, konstitusion gurluşyny goraýar, kanunylygyň berjaý edilmegini hem hukuk tertibini üpjün edýär.

Türkmenistan kanun esasynda hemişelik bitaraplyk hukuk ýagdaýyna eýedir. Birleşen Milletler Guramasy Baş Assambleýasynyň 1995-nji ýylyň 12-nji dekabryndaky "Türkmenistanyň hemişelik bitaraplygy" Rezolýusiýasynda: "1. Türkmenistanyň yglan eden hemişelik bitaraplyk hukuk ýagdaýyny ykrar edýär we goldaýar; 2. Türkmenistanyň bu hukuk ýagdaýyna hormat goýmaga hem-de ony goldamaga, şeýle hem onuň garaşsyzlygyna, özygtyýarlylygyna we çäkleriniň bütewiligine hormat goýmaga Birleşen Milletler Guramasynyň agzalary bolan döwletleri çagyrýar.". Dünýä bileleşigi tarapyndan ykrar edilen Türkmenistanyň hemişelik bitaraplygy onuň içeri we daşary syýasatynyň esasy bolup durýar.

2-nji madda. Türkmenistanyň özygtyýarlylygyny halk amala aşyrýar, halk döwlet häkimiýetiniň ýeke-täk gözbaşydyr. Türkmenistanyň halky öz häkimiýetini gös-göni ýa-da wekilçilikli edaralaryň üsti bilen amala aşyrýar.

Halkyň hiç bir böleginiň, hiç bir guramanyň ýa-da aýry-aýry adamlaryň döwletde häkimiýeti eýelemäge haky ýokdur.

3-nji madda. Türkmenistanda jemgyýetiň we döwletiň iň gymmatly hazynasy adamdyr.

Döwlet her bir raýatynyň öňünde jogapkärdir we şahsyýetiň erkin ösmegi üçin şertleriň döredilmegini üpjün edýär, raýatyň janyny, at-abraýyny, mertebesini we azatlygyny, şahsy eldegrilmesizligini, tebigy hem mizemez hukuklaryny goraýar.

Her bir raýat öz üstüne Konstitusiýanyň we kanunlaryň ýükleýän borçlaryny ýerine ýetirmekde döwletiň öňünde jogapkärdir.

4-nji madda. Döwlet häkimiýeti häkimiýetleriň bölünişigi ýörelgesine esaslanyp kanun çykaryjy, ýerine ýetiriji hem-de kazyýet häkimiýetlerine bölünýär we biri-biri bilen sabyr-takatly işläp, özbaşdak hereket edýärler.

5-nji madda. Döwlet, onuň ähli edaralary we wezipeli adamlary hukuk hem konstitusion gurluş bilen baglydyr.

Türkmenistanyň Konstitusiýasy döwletiň Esasy Kanunydyr. Onda berkidilen kadalar we düzgünler gös-göni hereket edýär. Konstitusiýa ters gelýän kanunlaryň we beýleki hukuk namalarynyň ýuridik güýji ýokdur.

Döwlet syryny ýa-da kanun arkaly goralýan başga syrlary öz içine alýan kadalaşdyryjy hukuk namalaryndan başga, döwlet häkimiýet we dolandyryş, ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralarynyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalary çap etmek arkaly hemmeleriň dykgatyna ýetirilýär ýa-da başga usul bilen halka mälim edilýär. Adamyň we raýatyň hukuklaryna hem-de azatlyklaryna degişli kadalaşdyryjy hukuk namalary hemmeleriň dykgatyna ýetirilmese, özleriniň kabul edilen pursadyndan hereket etmeýärler.

6-njy madda. Türkmenistan dünýä bileleşiginiň doly hukukly subýekti bolup, daşary syýasatda hemişelik bitaraplyk, beýleki ýurtlaryň içerki işlerine gatyşmazlyk, güýç ulanmazlyk we harby bileleşiklere hem birleşmelere goşulmazlyk, sebitiň ýurtlary we dünýäniň ähli döwletleri bilen parahatçylykly, dostlukly we özara bähbitli gatnaşyklaryň ösmegine ýardam bermek ýörelgelerine eýerýär.

Türkmenistan halkara hukugynyň umumy ykrar edilen kadalaryny ileri tutýar. Eger-de Türkmenistanyň halkara şertnamasynda Türkmenistanyň kanunyndakydan başga kadalar bellenen bolsa, onda halkara şertnamasynyň kadalary ulanylýar.

7-nji madda. Türkmenistanyň öz raýatlygy bar. Raýatlyk kanuna laýyklykda berilýär, saklanylýar we ýitirilýär.

Türkmenistanyň raýatyna başga döwletiň raýatlygy ykrar edilmeýär.

Hiç kim raýatlygyndan ýa-da raýatlygyny üýtgetmek hukugyndan mahrum edilip bilinmez. Türkmenistanyň raýaty özge döwlete berlip ýa-da Türkmenistanyň çäginden kowlup çykarylyp, ýa onuň Watanyna gaýdyp gelmek hukugy çäklendirilip bilinmez.

Türkmenistanyň raýatlaryna Türkmenistanyň çäginde-de, onuň çäginden daşarda-da döwletiň goragy we penakärligi kepillendirilýär.

8-nji madda. Daşary ýurt raýatlary we raýatlygy bolmadyk adamlar, Türkmenistanyň kanunçylygyna hem-de halkara şertnamalaryna laýyklykda Türkmenistanyň raýatlarynyňky ýaly hukuklardan we azatlyklardan peýdalanýarlar hem borçlary berjaý edýärler.

Türkmenistan halkara hukugynyň umumy ykrar edilen kadalaryna laýyklykda daşary ýurt raýatlaryna we raýatlygy bolmadyk adamlara kanunda bellenilen tertipde gaçybatalga berýär.

9-njy madda. Eýeçilik eldegrilmesizdir. Türkmenistan önümçilik serişdelerine, ýere, beýleki maddy hem intellektual gymmatlyklara hususy eýeçilik hukugyny berkarar edýär. Şonuň ýaly-da olar raýatlaryň birleşiklerine we döwlete degişli bolup biler. Diňe döwletiň eýeçiligi bolup durýan obýektler kanun esasynda bellenilýär. Döwlet eýeçiligiň ähli görnüşleriniň deň derejedäki goragyny kepillendirýär we olaryň ösmegi üçin deň şertleri döredýär.

Kanun tarapyndan gadagan edilen usul bilen edinilen eýeçilikden başga eýeçiligiň muzdsuz alynmagyna ýol berilmeýär.

Diňe kanunda göz öňünde tutulan halatlarda eýeçiligiň muzduny töläp, mejbury alynmagyna ýol berilýär.

10-njy madda. Türkmenistanyň ykdysadyýeti bazar gatnaşyklary ýörelgelerine esaslanýar. Döwlet telekeçiligi höweslendirýär we goldaýar, kiçi we orta işewürligiň ösmegine ýardam berýär.

11-nji madda. Döwlet milli taryhy-medeni mirasyň, tebigy gurşawyň abat saklanmagy, sosial we milli toparlaryň arasyndaky deňligiň üpjün edilmegi üçin jogapkärdir. Döwlet ylmy hem çeper döredijiligi, onuň oňyn netijeleriniň ýaýradylmagyny höweslendirýär, ylym, medeniýet, terbiýeçilik we bilim bermek, sport we syýahat babatda halkara gatnaşyklarynyň ösdürilmegine ýardam edýär.

12-nji madda. Döwlet dinleriň we dine uýmagyň erkinligini, olaryň kanun öňünde deňligini kepillendirýär. Dini guramalar döwletden aýrydyr we olaryň döwlet işlerine gatyşmagyna hem-de döwlet işlerini ýerine ýetirmegine ýol berilmeýär. Döwletiň bilim ulgamy dini guramalardan aýrydyr we ol dünýewi häsiýete eýedir.

Her bir adam özüniň dine garaýşyny özbaşdak kesgitleýär, onuň ýeke özi ýa-da beýleki adamlar bilen bilelikde islän dinine uýmaga ýa-da hiç bir dine uýmazlyga, şonuň ýaly-da dine bolan garaýyşlary bilen baglanyşykly ynam-ygtykatlaryny beýan etmäge we ýaýratmaga, dini adatlary, däp-dessurlary berjaý etmäge gatnaşmaga haky bardyr.

13-nji madda. Türkmenistanyň döwlet özygtyýarlylygyny we howpsuzlygyny gorap saklamak üçin Ýaragly Güýçleri bardyr.

14-nji madda. Türkmen dili Türkmenistanyň döwlet dilidir. Türkmenistanyň ähli raýatlaryna öz ene dilini ulanmak hukugy kepillendirilýär.

15-nji madda. Türkmenistanyň özygtyýarly döwlet hökmündäki nyşanlary - Döwlet baýdagy, Döwlet tugrasy, Döwlet senasy bardyr. Baýdak, Tugra, Sena kanun esasynda kabul edilýär we goralýar.

16-njy madda. Türkmenistan dolandyryş-çäk gurluşy boýunça welaýatlardan, welaýat hukukly şäherlerden, etraplardan, etrap hukukly şäherlerden, etrapdaky şäherlerden, şäherçelerden, geňeşliklerden ybaratdyr.

Bir ýa-da birnäçe obanyň çägi geňeşligi emele getirýär.

17-nji madda. Türkmenistanyň paýtagty Aşgabat şäheridir.

II bölüm. Türkmenistanda adamyň we raýatyň hukuklary, azatlyklary hem borçlary

18-nji madda. Adamyň hukuklary hem azatlyklary eldegrilmesizdir we olary adamyň elinden alyp bolmaz.

Konstitusiýada we kanunlarda görkezilen ýagdaýlardan başga ýagdaýlarda adamy haýsydyr bir hukugyndan we azatlygyndan mahrum etmäge ýa-da hukuklaryny we azatlyklaryny çäklendirmäge hiç kimiň haky ýokdur.

Adamyň belli bir hukuklarynyň we azatlyklarynyň Konstitusiýada we kanunlarda sanalyp geçilmegi onuň beýleki hukuklaryny we azatlyklaryny inkär etmek ýa-da kemsitmek üçin ulanylyp bilinmez.

19-njy madda. Türkmenistan adamyň we raýatyň hukuklarynyň hem azatlyklarynyň deňligini, şeýle hem haýsy millete degişlidigine, teniniň reňkine, jynsyna, gelip çykyşyna, emläk hem wezipe ýagdaýyna, ýaşaýan ýerine, diline, dine garaýşyna, syýasy ygtykadyna, haýsy partiýa degişlidigine ýa-da hiç partiýa degişli däldigine garamazdan adamyň we raýatyň kanun öňündäki deňligini kepillendirýär.

20-nji madda. Türkmenistanda erkekler bilen aýallar deň raýatlyk hukuklaryna eýedirler. Deňhukuklylygyň jyns alamaty boýunça bozulmagy kanun esasynda jogapkärçilige getirýär.

21-nji madda. Hukuklaryň we azatlyklaryň amala aşyrylmagy beýleki adamlaryň hukuklaryny we azatlyklaryny, şonuň ýaly-da ahlak kadalaryny, kanunyň talaplaryny, jemgyýetçilik tertibini bozmaly däldir, milli howpsuzlyga zyýan ýetirmeli däldir.

22-nji madda. Her bir adam ýaşamaga we azat ömür sürmäge haklydyr. Hiç bir adam ýaşamaga bolan hukugyndan mahrum edilip bilinmez. Her bir adamyň erkin ýaşamaga bolan hukugy döwlet tarapyndan kanun esasynda goralýar.

Türkmenistanda ölüm jezasy ýatyrylandyr.

23-nji madda. Kanunda takyk göz öňünde tutulandan başga halatlarda adam hukuklary çäklendirilip ýa-da özüne degişli hukuklaryndan mahrum edilip, oňa iş kesilip ýa-da jeza berlip bilinmez.

Hiç kim gynamalara, rehimsizlik, zalymlyk bilen ýa-da adam mertebesini kemsidýän derejede el gatylmagyna ýa-da temmi bermeklige, şeýle hem onuň razylygy bolmasa, lukmançylyk (däri-derman we hekimçilik) synagyna ýa-da başga tejribelere sezewar edilip bilinmez Raýat diňe kanunda takyk görkezilen esaslar bar bolan mahalynda kazyýetiň karary boýunça ýa-da prokuroryň sanksiýasy bilen tussag edilip bilner. Gaýra goýmak bolmaýan hem-de kanunda takyk görkezilen halatlarda ygtyýarly döwlet edaralary raýatlary wagtlaýyn tutup saklamaga haklydyrlar.

24-nji madda. Her bir raýatyň abadanlaşdyrylan ýaşaýyş jaýyny almakda ýa-da edinmekde we özbaşdak ýaşaýyş jaýyny gurmakda döwletden goldaw almaga hukugy bardyr. Ýaşaýyş jaýy eldegrilmesizdir. Jaýda ýaşaýanlaryň razylygy ýa-da başga kanuny esaslar bolmasa, hiç kimiň jaýa girmäge ýa-da onuň eldegrilmesizligini başga bir ýol bilen bozmaga haky ýokdur. Adamyň we raýatyň öz ýaşaýyş jaýyny bikanun hyýanatçylykdan goramaga hukugy bardyr.

Kanunda kesgitlenen esaslar bolmasa, hiç kim ýaşaýyş jaýyndan mahrum edilip bilinmez.

25-nji madda. Her bir adamyň öz şahsy durmuşyna eden-etdilikli gatyşylmagyndan, şonuň ýaly-da hat-habarlarynyň, telefon we beýleki aragatnaşyklarynyň syryny saklamak düzgünleriniň bozulmagyndan, öz namysyna we at-abraýyna hyýanat edilmeginden goranmaga hukugy bardyr.

26-njy madda. Her bir raýatyň Türkmenistanyň çäginde erkin gezmäge we ýaşajak ýerini saýlap almaga hukugy bardyr.

Aýry-aýry ýerleriň çäklerine girmegiň, şol ýerlerde gezmegiň çäklendirilmegi diňe kanun esasynda kesgitlenip bilner.

27-nji madda. Nika ýaşyna ýeten erkek bilen aýal biri-biri bilen ylalaşyp, nikalaşmaga hem maşgala gurmaga hukugy bardyr. Maşgala gatnaşyklarynda är-aýalyň hukuklary deňdir.

Ata-eneler ýa-da olaryň ornuny tutýan adamlar çagalaryny terbiýelemäge, olaryň saglygy, ösüşi, okuwy barada alada etmäge, olary zähmete taýýarlamaga, kanunlara, taryhy we milli däp-dessurlara hormat goýmak medeniýetini olaryň aňyna ornaşdyrmaga hukuklydyrlar we borçludyrlar. Kämillik ýaşyna ýeten çagalar öz ata-eneleri barada alada etmäge, olara kömek bermäge borçludyr.

28-nji madda. Türkmenistanyň raýatlarynyň öz ynam-ygtykatlaryna erkin eýermäge we olary erkin beýan etmäge, şeýle hem döwlet syryndan we kanun tarapyndan goralýan beýleki syrlardan başga maglumatlary almaga hukuklary bardyr.

29-njy madda. Raýatlara kanunçylykda bellenen tertipde ýygnaklary, ýygnanyşyklary we ýörişleri geçirmek azatlygy kepillendirilýär.

30-njy madda. Raýatlar Konstitusiýanyň we kanunlaryň çäklerinde hereket edýän syýasy partiýalary we gaýry jemgyýetçilik birleşiklerini döretmäge haklydyrlar.

Konstitusion gurluşy zorluk bilen üýtgetmegi maksat edinýän, özleriniň alyp barýan işinde zorlugy ulanmaga ýol berýän, raýatlaryň konstitusion hukuklaryna we azatlyklaryna garşy çykyş edýän, urşy, teniniň reňki boýunça, milli, dini duşmançylygy wagyz edýän, halkyň saglygyna we ahlak sypatlaryna hyýanat edýän syýasy partiýalaryň, beýleki jemgyýetçilik, harbylaşdyrylan birleşikleriň, şeýle hem milli ýa-da dini alamatlar boýunça syýasy partiýalaryň döredilmegi we işlemegi gadagan edilýär.

31-nji madda. Her bir raýatyň jemgyýetiň we döwletiň işlerini dolandyrmaga gös-göni ýa-da erkin saýlanan wekilleriniň üsti bilen gatnaşmaga hukugy bardyr.

32-nji madda. Raýatlaryň döwlet häkimiýet edaralaryna saýlamaga we saýlanmaga hukugy bardyr.

Türkmenistanyň raýatlarynyň öz ukybyna we hünär taýýarlygyna laýyklykda döwlet gullugynda işlemäge deň hukugy bardyr.

33-nji madda. Raýatlaryň zähmet çekmäge, öz islegine görä hünär, kär we iş ýerini saýlap almaga, sagdyn hem howpsuz zähmet şertlerine hukugy bardyr.

Hakyna durup işleýän adamlaryň öz çeken zähmetiniň möçberine hem hiline laýyk gelýän hak almaga hukugy bardyr. Bu hakyň möçberi döwletiň bellän iň pes oňalga derejesinden az bolmaly däldir.

34-nji madda. Raýatlaryň dynç almaga hukugy bardyr we ol iş hepdesiniň çäklendirilen dowamlylygynyň bellenilmeginden, her ýylky tölegli zähmet rugsatlaryndan, her hepdede dynç günleriniň berilmeginden ybaratdyr.

Döwlet adamlaryň dynç almagy hem-de işden boş wagtyny peýdalanmagy üçin amatly şertleri döredýär.

35-nji madda. Raýatlaryň saglygyny gorap saklamaga, şol sanda döwlet saglygy goraýyş edaralarynyň hyzmatyndan mugt peýdalanmaga hukugy bardyr. Tölegli lukmançylyk we tebipçilik hyzmatyny etmäge kanunda bellenilen esaslarda we tertipde ýol berilýär.

36-njy madda. Her bir adamyň amatly daşky gurşawa hukugy bardyr.

Döwlet ýaşaýyş şertlerini goramak we gowulandyrmak, şeýle hem daşky gurşawy goramak we dikeltmek maksady bilen tebigy baýlyklaryň rejeli peýdalanylyşyna gözegçilik edýär.

37-nji madda. Raýatlaryň ýaşy boýunça, näsaglan, maýyp bolan, işe ukyplylygyny, ekleýjisini ýitiren we işsiz bolan halatynda durmuş üpjünçiliginden peýdalanmaga hukugy bardyr.

Köp çagaly maşgalalara, ata-enesinden mahrum bolan çagalara, weteranlara we döwletiň ýa-da jemgyýetiň bähbitlerini goraýarka saglygyny ýitiren adamlara döwlet we jemgyýetçilik serişdelerinden goşmaça goldaw hem ýeňillikler berilýär.

38-nji madda. Her bir raýatyň bilim almaga hukugy bardyr.

Umumy orta bilim hökmanydyr, her bir adam ony döwlet mekdeplerinde tölegsiz almaga haklydyr.

Döwlet her bir adam üçin öz ukybyna görä hünär biliminiň elýeterli bolmagyny üpjün edýär.

Döwlet we döwlete dahylsyz guramalaryň, raýatlaryň Türkmenistanyň kanunçylygy bilen bellenilen esasda we tertipde tölegli bilim beriş işini amala aşyrmaga hukugy bardyr.

Döwlet hemme okuw jaýlary üçin bilimiň hökmany bolan standartlaryny belleýär.

39-njy madda. Türkmenistanyň raýatlarynyň öz çeper, ylmy we tehniki döredijiligini erkin alyp barmaga hukugy bardyr. Raýatlaryň ylmy, tehniki döredijilikde, çeperçilik, edebiýat hem medeniýet işinde awtorlyk hukuklary we bähbitleri kanun esasynda goralýar.

Döwlet ylmyň, medeniýetiň, sungatyň, halk döredijiliginiň, sportuň we syýahatçylygyň ösmegine ýardam edýär.

40-njy madda. Adamyň we raýatyň öz hukuklaryny hem azatlyklaryny amala aşyrmagy, onuň jemgyýetiň we döwletiň öňündäki borçlaryny ýerine ýetirmegi bilen aýrylmaz baglanyşyklydyr.

Türkmenistanyň çäginde ýaşaýan ýa-da wagtlaýyn bolýan her bir adam Türkmenistanyň Konstitusiýasyny, kanunlaryny berjaý etmäge we milli däp-dessurlaryny hormatlamaga borçludyr.

41-nji madda. Türkmenistany goramak her bir raýatyň mukaddes borjudyr. Türkmenistanyň raýaty bolan her bir erkek adam üçin ählumumy harby borçlulyk bellenendir.

42-nji madda. Her bir adam kanunda bellenen tertipde hem möçberlerde döwlet salgytlaryny we gaýry tölegleri tölemäge borçludyr.

43-nji madda. Raýatlara adamyň we raýatyň at-abraýynyň hem mertebesiniň, Konstitusiýada hem-de kanunlarda göz öňünde tutulan şahsy we syýasy hukuklarynyň hem azatlyklarynyň kazyýet goragy kepillendirilýär.

Döwlet edaralarynyň, jemgyýetçilik birleşikleriniň we wezipeli adamlaryň çözgütleri we hereketleri barada raýatlaryň kazyýete şikaýat etmäge hukugy bardyr.

44-nji madda. Raýatlaryň döwlet edaralarynyň, gaýry guramalaryň, olaryň işgärleriniň, şeýle hem aýry-aýry adamlaryň bikanun hereketleri zerarly özlerine maddy ýa-da ahlak taýdan zyýan ýetirilen mahalynda, kazyýet tertibinde onuň öweziniň dolunmagyny talap etmäge hukugy bardyr.

45-nji madda. Adam öz-özüne ýa-da ýakyn garyndaşlaryna garşy görkezme we düşündiriş bermäge mejbur edilip bilinmez.

Psihiki ýa-da fıziki zorluk ulanmak, şeýle hem gaýry bikanun usullar bilen alnan subutnamalaryň ýuridik güýji ýokdur.

46-njy madda. Raýatyň ýagdaýyny ýaramazlaşdyrýan kanunyň yzyna täsir ediş güýji ýokdur. Amala aşyrylan pursadynda hukuk bozulmasy hökmünde ykrar edilmedik hereket üçin hiç kim jogapkärçilik çekip bilmez.

47-nji madda. Raýatlaryň şu Konstitusiýada göz öňünde tutulan hukuklarynyň hem azatlyklarynyň amala aşyrylmagy diňe adatdan daşary ýa-da harby ýagdaý şertlerinde Konstitusiýada we kanunlarda bellenen tertipde hem çäklerde wagtlaýyn togtadylyp bilner.

III bölüm. Türkmenistanda häkimiýet we dolandyryş

edaralarynyň ulgamy

I bap. Umumy düzgünler

48-nji madda. Türkmenistanda ýokary döwlet häkimiýetini we dolandyryşy Türkmenistanyň Prezidenti, Türkmenistanyň Mejlisi, Türkmenistanyň Ministrler Kabineti, Türkmenistanyň Ýokary kazyýeti amala aşyrýar.

49-njy madda. Ýerli häkimiýeti welaýatlarda, welaýat hukukly şäherlerde, etraplarda, etrap hukukly şäherlerde ýerli wekilçilikli we ýerine ýetiriji edaralar amala aşyrýarlar, etrapdaky şäherlerde, şäherçelerde, geňeşliklerde bolsa ýerli öz-özüni dolandyryş edaralary - Geňeşler.

II bap. Türkmenistanyň Prezidenti

50-nji madda. Türkmenistanyň Prezidenti döwletiň we ýerine ýetiriji häkimiýetiň baştutanydyr, Türkmenistanyň iň ýokary wezipeli adamydyr, ol Türkmenistanyň döwlet garaşsyzlygynyň we bitaraplyk hukuk ýagdaýynyň, ýurt bitewiliginiň, Konstitusiýany berjaý etmegiň we halkara borçnamalaryny ýerine ýetirmegiň kepili hökmünde çykyş edýär.

51-nji madda. Türkmenistanda doglan, ýaşy kyrkdan pes bolmadyk we ýetmişden uly bolmadyk, döwlet dilini bilýän, soňky on bäş ýylyň dowamynda Türkmenistanda hemişelik ýaşaýan hem-de döwlet edaralarynda, jemgyýetçilik birleşiklerinde, kärhanalarynda, edaralarynda, guramalarynda işläp gelýän Türkmenistanyň raýaty Türkmenistanyň Prezidentligine saýlanyp bilner.

52-nji madda. Türkmenistanyň Prezidenti gös-göni Türkmenistanyň halky tarapyndan bäş ýyl möhlete saýlanylýar we kasam kabul eden pursadyndan öz wezipesine girişýär.

Türkmenistanyň Prezidentini saýlamagyň we onuň öz wezipesine girişmeginiň tertibi kanun arkaly kesgitlenilýär.

53-nji madda. Türkmenistanyň Prezidenti:

1) Konstitusiýany we kanunlary durmuşa geçirýär;

2) daşary syýasatyň amala aşyrylmagyna ýolbaşçylyk edýär, beýleki döwletler bilen gatnaşyklarda Türkmenistana wekilçilik edýär, Türkmenistanyň daşary ýurt döwletlerindäki, döwletara we halkara guramalarynyň ýanyndaky ilçilerini we beýleki diplomatik wekillerini belleýär hem yzyna çagyrýar, daşary ýurt döwletleriniň diplomatik wekilleriniň ynanç hem yzyna çagyrylyş hatlaryny kabul edýär;

3) Türkmenistanyň Ýaragly Güýçleriniň Belent Serkerdebaşysydyr, ol Ýaragly Güýçleriň ählumumy ýa-da bölekleýin mobilizasiýasyny geçirmek, Ýaragly Güýçleri ulanmak we söweşjeň ýagdaýa getirmek hakynda buýruk berýär, Türkmenistanyň Ýaragly Güýçleriniň ýokary serkerdelerini belleýär;

4) hukuk ýagdaýy kanun esasynda kesgitlenýän Türkmenistanyň Döwlet howpsuzlyk geňeşini döredýär we oňa ýolbaşçylyk edýär;

5) ýurdy syýasy, ykdysady, sosial taýdan ösdürmegiň maksatnamalaryny we esasy ugurlaryny tassyklaýar;

6) Türkmenistanyň Döwlet býujetini hem onuň ýerine ýetirilişi hakyndaky hasabaty Mejlisiň garamagyna we tassyklamagyna berýär;

7) kanunlara gol çekýär, ylalaşmadyk ýagdaýynda, gaýra goýmak gadaganlygyny (wetosyny) ulanyp, närazy ýerlerini görkezmek bilen kanuny iki hepdeden gijä goýman, Mejlise täzeden ara alyp maslahatlaşmak we sese goýmak üçin gaýtarmaga haklydyr. Eger Mejlis deputatlaryň bellenen sanynyň azyndan üçden iki böleginiň ses bermegi bilen ozal kabul eden çözgüdini tassyklaýan bolsa, onda Türkmenistanyň Prezidenti şol kanuna gol çekýär. Türkmenistanyň Prezidentiniň Konstitusiýa üýtgetmeler we goşmaçalar girizmek hakyndaky kanunlar babatda gaýra goýmak gadaganlygyny (wetosyny) ulanmaga hukugy ýokdur;

8) Türkmenistanda Saýlawlary we sala salşyklary geçirmek baradaky Merkezi topary döredýär, onuň düzümine üýtgetmeler girizýär;

9) sala salşyklary geçirmegiň senesini belleýär, Mejlisiň maslahatyny möhletinden öň çagyrmaga haklydyr;

10) Türkmenistanyň raýatlygyna kabul etmek, raýatlykdan çykarmak we gaçybatalga bermek hakyndaky meseleleri çözýär;

11) Türkmenistanyň ordenleri we beýleki döwlet sylaglary bilen sylaglaýar, harby atlary, beýleki ýörite döwlet atlaryny we tapawutlandyryş atlaryny dakýar;

12) Mejlis bilen ylalaşyp, Ýokary kazyýetiň başlygyny, Baş prokurory, Içeri işler ministrini, Adalat ministrini wezipä belleýär we wezipeden boşadýar;

13) rehim etme hem-de günä geçme çärelerini amala aşyrýar;

14) raýatlaryň howpsuzlygyny üpjün etmek üçin Türkmenistanyň bütin çäginde ýa-da aýry-aýry ýerlerinde adatdan daşary ýagdaý düzgünini girizýär. Adatdan daşary ýagdaý düzgüni Türkmenistanyň kanuny bilen kadalaşdyrylýar;

15) Konstitusiýada we kanunlarda özüniň ygtyýarlyklaryna degişli edilen beýleki meseleleri çözýär.

54-nji madda. Türkmenistanyň Prezidenti Türkmenistanyň bütin çäginde hökmanylyk güýji bolan permanlary, kararlary we buýruklary çykarýar.

55-nji madda. Türkmenistanyň Prezidenti Mejlisiň deputaty bolup bilmez.

56-njy madda. Türkmenistanyň Prezidenti eldegrilmesizlik hukugyna eýedir. Onuň at-abraýy we mertebesi kanun bilen goralýar.

Türkmenistanyň Prezidentiniň we onuň maşgalasynyň üpjünçiligi, hyzmat edilişi we goragy döwletiň hasabyna amala aşyrylýar.

57-nji madda. Türkmenistanyň Prezidenti näsaglygy sebäpli öz borçlaryny ýerine ýetirip bilmese, ol möhletinden öň wezipesinden boşadylyp bilner. Mejlis özüniň döredýän garaşsyz lukmançylyk toparynyň çykaran netijenamasy esasynda Türkmenistanyň Prezidentini möhletinden öň wezipesinden boşatmak hakynda çözgüt kabul edýär. Şol çözgüt Mejlisiň bellenen sandaky deputatlarynyň üçden iki böleginden az bolmadyk sesleriniň köplügi bilen kabul edilýär.

Türkmenistanyň Prezidenti Konstitusiýany we kanunlary bozan halatynda, Türkmenistanyň Mejlisi Türkmenistanyň Prezidentine ynamsyzlyk bildirip biler. Türkmenistanyň Prezidentine ynam bildirmezlik hakyndaky meselä Mejlisiň bellenen sandaky deputatlarynyň azyndan üçden ikisiniň talap etmegine görä seretmek bolar. Türkmenistanyň Prezidentine ynam bildirmezlik hakyndaky çözgüt Türkmenistanyň Mejlisiniň bellenen sandaky deputatlarynyň dörtden üç böleginden az bolmadyk sesleriniň köplügi bilen kabul edilýär. Türkmenistanyň Prezidentini wezipesinden çetleşdirmek hakyndaky mesele ählihalk sala salşygyna goýulýar.

58-nji madda. Türkmenistanyň Prezidentiniň Konstitusiýanyň 53-nji maddasynyň 2-nji, 11-nji, 13-nji bentlerinde göz öňünde tutulan özüniň Mejlisiň Başlygyna berlip bilinýän ygtyýarlyklaryndan beýleki ygtyýarlyklaryny başga döwlet edaralaryna ýa-da wezipeli adamlara bermäge haky ýokdur.

Eger Türkmenistanyň Prezidenti haýsydyr bir sebäbe göra öz borçlaryny ýerine ýetirip bilmeýän bolsa, onda Prezident saýlanýança Türkmenistanyň Döwlet howpsuzlyk geňeşiniň çözgüdi esasynda Türkmenistanyň Prezidentiniň wezipesini wagtlaýyn ýerine ýetirmek Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasarlarynyň biriniň üstüne ýüklenilýär. Şu ýagdaýda Prezidentiň saýlawlary onuň ygtyýarlyklarynyň Türkmenistanyň Prezidentiniň wezipesini wagtlaýyn ýerine ýetirijä geçen gününden başlap, 60 günden gijä goýulman geçirilmelidir. Türkmenistanyň Prezidentiniň wezipesini wagtlaýyn ýerine ýetiriji Prezidentlige dalaşgär bolup bilmez.

III bap. Türkmenistanyň Mejlisi

59-njy madda. Türkmenistanyň Mejlisi (Parlament) kanun çykaryjy häkimiýeti amala aşyrýan iň ýokary wekilçilikli edaradyr.

60-njy madda. Mejlis 125 deputatdan ybarat bolup, olar saýlawçylarynyň sany takmynan deň bolan ýerli saýlaw okruglary boýunça bäş ýyl möhlete saýlanylýar.

61-nji madda. Mejlis aşakdaky halatlarda möhletinden öň ýatyrylyp bilner:

1) ählihalk sala salşygynyň çözgüdi esasynda;

2) Mejlisiň bellenen sandaky deputatlarynyň üçden iki böleginden az bolmadyk sesleriniň köplügi bilen kabul eden karary esasynda (öz-özüni ýatyrmagy);

3) alty aýyň dowamynda Mejlisiň ýolbaşçy düzümi düzülmedik mahalynda, Türkmenistanyň Prezidenti tarapyndan.

62-nji madda. Mejlis deputatlaryň ygtyýarlyklaryny özbaşdak kesgitleýär, olaryň arasyndan Mejlisiň Başlygyny, onuň orunbasaryny saýlaýar, komitetleri we toparlary düzýär.

Mejlisiň öňki çagyrylyşynyň deputatlary Mejlisiň täze çagyrylyşynyň birinji maslahaty açylýança öz ygtyýarlyklaryny saklaýarlar.

63-nji madda. Mejlis:

1) kanunlary kabul edýär, Türkmenistanyň Konstitusiýasyna we kanunlara üýtgetmeler we goşmaçalar girizýär, olaryň ýerine ýetirilişine gözegçilik edýär hem-de olara resmi düşündirişler berýär;

2) Ministrler Kabinetiniň iş maksatnamasyny makullamak baradaky meselä garaýar;

3) Türkmenistanyň Döwlet býujetini we onuň ýerine ýetirilişi hakyndaky hasabaty tassyklamak baradaky meselelere garaýar;

4) ýurdy syýasy, ykdysady, sosial taýdan ösdürmegiň esasy ugurlaryna we maksatnamalaryna garaýar;

5) ählihalk sala salşyklaryny geçirmek hakyndaky meseleleri çözýär;

6) Türkmenistanyň Prezidentiniň, Mejlisiň deputatlarynyň, welaýat, etrap, şäher wekilçilikli edaralarynyň we Geňeşleriň agzalarynyň saýlawlaryny belleýär;

7) Türkmenistanyň Prezidentiniň teklibi boýunça Ýokary kazyýetiň başlygyny, Baş prokurory, Içeri işler ministrini, Adalat ministrini wezipä bellemek we olary wezipeden boşatmak baradaky meselelere garaýar;

8) döwlet sylaglaryny döredýär, Türkmenistanyň Prezidentini döwlet sylaglary bilen sylaglaýar, oňa harby atlary we tapawutlandyryş atlaryny dakýar;

9) döwlet häkimiýet we dolandyryş edaralarynyň kadalaşdyryjy hukuk namalarynyň Konstitusiýa laýyklygyny ýa-da laýyk däldigini kesgitleýär;

10) halkara şertnamalaryny tassyklaýar we ýatyrýar;

11) Türkmenistanyň Döwlet serhedini we dolandyryş-çäk bölünişigini üýtgetmek meselelerini çözýär;

12) parahatçylyk we howpsuzlyk meselelerine garaýar;

13) Konstitusiýada we kanunlarda Mejlisiň ygtyýarlyklaryna degişli edilen beýleki meseleleri çözýär.

64-nji madda. Mejlis aýry-aýry meseleler boýunça Türkmenistanyň Prezidentine kanun çykarmak hukugyny berip biler, soňra şol kanunlary tassyklamak baradaky meselä Mejlis tarapyndan hökman garalmalydyr.

Mejlis aşakdaky meseleler boýunça kanun çykaryjylyk hukugyny hiç kime berip bilmez:

1) Konstitusiýany üýtgetmek;

2) jenaýat we dolandyryş kanunçylygy;

3) kazyýet önümçiligi.

65-nji madda. Kanun çykaryjylyk başlangyjyna bolan hukuk Türkmenistanyň Prezidentine, Mejlisiň deputatlaryna, Ministrler Kabinetine, Ýokary kazyýete degişlidir.

66-njy madda. Mejlisiň deputatlarynyň Ministrler Kabinetine, ministrlere, beýleki döwlet edaralarynyň ýolbaşçylaryna resmi sowal bilen ýüz tutmaga, dilden hem hat üsti bilen sowal bermäge hukugy bardyr.

67-nji madda. Döwlet Mejlisiň her bir deputatyna onuň öz ygtyýarlyklaryny päsgelçiliksiz we netijeli amala aşyrmagy üçin ähli şertleriň döredilmegini, onuň hukuklarynyň we azatlyklarynyň, janynyň, at-abraýynyň we mertebesiniň, şeýle hem şahsy eldegrilmesizliginiň goraglylygyny kepillendirýär.

68-nji madda. Deputaty onuň deputatlyk ygtyýarlyklaryndan diňe Mejlis mahrum edip biler. Şu mesele boýunça çözgüt Mejlisiň deputatlarynyň bellenen sanynyň üçden iki böleginden az bolmadyk sesleriniň köplügi bilen kabul edilýär.

Mejlisiň razylygy bolmasa, deputat jenaýat jogapkärçiligine çekilip, tussag edilip ýa-da başga hili ýol bilen azatlykdan mahrum edilip bilinmez.

69-njy madda. Mejlisiň deputaty şol bir wagtyň özünde Ministrler Kabinetiniň agzasy, häkim, arçyn, kazy, prokuror wezipelerini eýeläp bilmez.

70-nji madda. Mejlisiň Başlygy gizlin ses bermek bilen saýlanýar. Ol Mejlise hasabat berýär hem-de Mejlisiň bellenen sandaky deputatlarynyň üçden iki böleginden az bolmadyk sesleriniň köplügi bilen kabul eden çözgüdi boýunça wezipesinden boşadylyp bilner.

Mejlisiň Başlygynyň orunbasary açyk ses bermek arkaly saýlanýar, ol Başlygyň tabşyrmagy boýunça onuň aýry-aýry wezipelerini ýerine ýetirýär, Mejlisiň Başlygynyň bolmadyk ýagdaýynda ýa-da öz ygtyýarlyklaryny ýerine ýetirmäge mümkinçiligi bolmasa, onuň wezipesini ýerine ýetirýär.

71-nji madda. Mejlisiň, onuň komitetleriniň we toparlarynyň, deputatlaryň iş tertibi hem-de olaryň wezipeleri we ygtyýarlyklary kanun bilen kesgitlenilýär.

IV bap. Türkmenistanyň Ministrler Kabineti

72-nji madda. Ministrler Kabineti (Hökümet) ýerine ýetiriji we serenjam beriji edaradyr. Türkmenistanyň Prezidenti Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň Başlygydyr.

73-nji madda. Ministrler Kabinetiniň düzümine onuň Başlygynyň orunbasarlary, ministrler girýärler. Türkmenistanyň Prezidenti tarapyndan Ministrler Kabinetiniň düzümine ýerine ýetiriji häkimiýetiň merkezi edaralarynyň ýolbaşçylary bolan beýleki adamlar hem girizilip bilner.

Ministrler Kabineti Türkmenistanyň Prezidenti tarapyndan onuň öz wezipesine girişen gününden başlap bir aýyň dowamynda düzülýär we täze saýlanan Prezidentiň öňünde öz ygtyýarlyklaryny tabşyrýar.

74-nji madda. Ministrler Kabinetiniň mejlisleri Türkmenistanyň Prezidenti tarapyndan ýa-da onuň tabşyrmagy boýunça Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasarlarynyň biri tarapyndan geçirilýär.

Ministrler Kabineti öz ygtyýarlyklarynyň çäginde ýerine ýetirilmegi hökmany bolan kararlary kabul edýär we buýruklary çykarýar.

75-nji madda. Ministrler Kabineti:

1) Türkmenistanyň kanunlarynyň, Türkmenistanyň Prezidentiniň we Türkmenistanyň Mejlisiniň namalarynyň ýerine ýetirilmegini guraýar;

2) raýatlaryň hukuklaryny we azatlyklaryny üpjün etmek hem goramak, eýeçiligi we jemgyýetçilik tertibini, milli howpsuzlygy goramak boýunça çäreleri amala aşyrýar;

3) döwletiň içeri we daşary syýasatynyň esasy ugurlary baradaky teklipleri, ýurdy ykdysady we sosial taýdan ösdürmegiň maksatnamalaryny işläp taýýarlaýar hem-de olary Mejlisiň garamagyna berýär;

4) ykdysady we sosial taýdan ösüşiň döwlet tarapyndan dolandyrylmagyny amala aşyrýar; döwlet kärhanalaryny, edaralaryny we guramalaryny dolandyrmagy guraýar; tebigy baýlyklaryň rejeli peýdalanylmagyny hem goralmagyny üpjün edýär;

5) pul we karz ulgamyny pugtalandyrmak boýunça çäreleri görýär;

6) zerur bolan halatynda Ministrler Kabinetiniň ýanynda komitetleri, baş müdirlikleri we beýleki pudaklaýyn dolandyryş edaralaryny döredýär;

7) daşary ykdysady işi amala aşyrýar, daşary ýurt döwletleri bilen medeni we gaýry gatnaşyklaryň ösdürilmegini üpjün edýär;

8) hökümet edaralarynyň, döwlet kärhanalarynyň we guramalarynyň işine ýolbaşçylyk edýär; ministrlikleriň we pudaklaýyn dolandyryş, şeýle hem ýerine ýetiriji ýerli häkimiýet edaralarynyň hukuk namalaryny ýatyrmaga haklydyr;

9) Türkmenistanyň Konstitusiýasynda, kanunlarynda we beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalarynda öz ygtyýarlyklaryna degişli edilen gaýry meseleleri çözýär.

Kaynak: https://www.customs.gov.tm/en/laws/kons ... kmenistana
Erişim tarihi: 9.6.2020

[turan_editor]

O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi

MUQADDIMA

O‘zbekiston xalqi:

inson huquqlariga va davlat suvereniteti g‘oyalariga sodiqligini tantanali ravishda e’lon qilib, hozirgi va kelajak avlodlar oldidagi yuksak mas’uliyatini anglagan holda, o‘zbek davlatchiligi rivojining tarixiy tajribasiga tayanib, demokratiya va ijtimoiy adolatga sadoqatini namoyon qilib, xalqaro huquqning umum e’tirof etilgan qoidalari ustunligini tan olgan holda, respublika fuqarolarining munosib hayot kechirishlarini ta’minlashga intilib, insonparvar demokratik huquqiy davlat barpo etishni ko‘zlab, fuqarolar tinchligi va milliy totuvligini ta’minlash maqsadida, o‘zining muxtor vakillari siymosida O‘zbekiston Respublikasining mazkur Konstitutsiyasini qabul qiladi.

* * *

Birinchi bo’lim. Asosiy printsiplar

I bob. Davlat suvereniteti

1-modda.

O'zbekiston — suveren demokratik respublika. Davlatning «O'zbekiston Respublikasi» va «O'zbekiston» degan nomlari bir ma'noni anglatadi.

2-modda.

Davlat xalq irodasini ifoda etib, uning manfaatlariga xizmat qiladi. Davlat organlari va mansabdor shaxslar jamiyat va fuqarolar oldida mas'uldirlar.

3-modda.

O'zbekiston Respublikasi o'zining milliy-davlat va ma'muriy-hududiy tuzilishini, davlat hokimiyati va boshqaruv organlarining tizimini belgilaydi, ichki va tashqi siyosatini amalga oshiradi.
O'zbekistonning davlat chegarasi va hududi daxlsiz va bo'linmasdir.

4-modda.

O'zbekiston Respublikasining davlat tili o'zbek tilidir.

O‘zbekiston Respublikasi o‘z hududida istiqomat qiluvchi barcha millat va elatlarning tillari, urf-odatlari va an’analari hurmat qilinishini ta’minlaydi, ularning rivojlanishi uchun sharoit yaratadi.

5-modda.

O'zbekiston Respublikasi qonun bilan tasdiqlanadigan o'z davlat ramzlari — bayrog'i, gerbi va madhiyasiga ega.

6-modda.

O'zbekiston Respublikasining poytaxti — Toshkent shahri.

II bob. Xalq hokimiyatchiligi

7-modda.

Xalq davlat hokimiyatining birdan bir manbaidir.
O‘zbekiston Respublikasida davlat hokimiyati xalq manfaatlarini ko‘zlab va O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi hamda uning asosida qabul qilingan qonunlar vakolat bergan idoralar tomonidangina amalga oshiriladi.
Konstitutsiyada nazarda tutilmagan tartibda davlat hokimiyati vakolatlarini o‘zlashtirish, hokimiyat idoralari faoliyatini to‘xtatib qo‘yish yoki tugatish, hokimiyatning yangi va muvoziy tarkiblarini tuzish Konstitutsiyaga xilof hisoblanadi va qonunga binoan javobgarlikka tortishga asos bo‘ladi.

8-modda.

O‘zbekiston xalqini millatidan qat’i nazar, O‘zbekiston Respublikasining fuqarolari tashkil etadi.

9-modda.

Jamiyat va davlat hayotining eng muhim masalalari xalq muhokamasiga taqdim etiladi, umumiy ovozga (referendumga) qo‘yiladi. Referendum o‘tkazish tartibi qonun bilan belgilanadi.

10-modda.

O‘zbekiston xalqi nomidan faqat u saylagan Respublika Oliy Majlisi va Prezidenti ish olib borishi mumkin.
Jamiyatning biron-bir qismi, siyosiy partiya, jamoat birlashmasi, ijtimoiy harakat yoki alohida shaxs O‘zbekiston xalqi nomidan ish olib borishga haqli emas.

11-modda.

O‘zbekiston Respublikasi davlat hokimiyatining tizimi — hokimiyatning qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatiga bo‘linishi prinsipiga asoslanadi.

12-modda.

O‘zbekiston Respublikasida ijtimoiy hayot siyosiy institutlar, mafkuralar va fikrlarning xilma-xilligi asosida rivojlanadi.
Hech qaysi mafkura davlat mafkurasi sifatida o‘rnatilishi mumkin emas.

13-modda.

O‘zbekiston Respublikasida demokratiya umuminsoniy prinsiplarga asoslanadi, ularga ko‘ra inson, uning hayoti, erkinligi, sha’ni, qadr-qimmati va boshqa daxlsiz huquqlari oliy qadriyat hisoblanadi.
Demokratik huquq va erkinliklar Konstitutsiya va qonunlar bilan himoya qilinadi.

14-modda.

Davlat o‘z faoliyatini inson va jamiyat farovonligini ko‘zlab, ijtimoiy adolat va qonuniylik prinsiplari asosida amalga oshiradi.

III bob. Konstitutsiya va qonunning ustunligi

15-modda.

O'zbekiston Respublikasida O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va qonunlarining ustunligi so'zsiz tan olinadi.
Davlat, uning organlari, mansabdor shaxslar, jamoat birlashmalari, fuqarolar Konstitutsiya va qonunlarga muvofiq ish ko'radilar.

16-modda

Mazkur Konstitutsiyaning birorta qoidasi O'zbekiston Respublikasi huquq va manfaatlariga zarar etkazadigan tarzda talqin etilishi mumkin emas.
Birorta ham qonun yoki boshqa normativ-huquqiy hujjat Konstitutsiya normalari va qoidalariga zid kelishi mumkin emas.

IV bob. Tashqi siyosat

17-modda.

O'zbekiston Respublikasi xalqaro munosabatlarning to'la huquqli sub'ektidir. Uning tashqi siyosati davlatlarning suveren tengligi, kuch ishlatmaslik yoki kuch bilan tahdid qilmaslik, chegaralarning daxlsizligi, nizolarni tinch yo'l bilan hal etish, boshqa davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik qoidalariga va xalqaro huquqning umum e'tirof etilgan boshqa qoidalari va normalariga asoslanadi.
Respublika davlatning, xalqning oliy manfaatlari, farovonligi va xavfsizligini ta'minlash maqsadida ittifoqlar tuzishi, hamdo'stliklarga va boshqa davlatlararo tuzilmalarga kirishi va ulardan ajralib chiqishi mumkin.

* * *

Ikkinchi bo’lim. Inson va fuqarolarning asosiy huquqlari, erkinliklari va burchlari

V bob. Umumiy qoidalar

18-modda

O'zbekiston Respublikasida barcha fuqarolar bir xil huquq va erkinliklarga ega bo'lib, jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e'tiqodi, shaxsi va ijtimoiy mavqeidan qat'i nazar, qonun oldida tengdirlar.
Imtiyozlar faqat qonun bilan belgilanib qo'yiladi hamda ijtimoiy adolat printsiplariga mos bo'lishi shart.

19-modda

O'zbekiston Respublikasi fuqarosi va davlat bir-biriga nisbatan bo'lgan huquqlari va burchlari bilan o'zaro bog'liqdirlar.
Fuqarolarning Konstitutsiya va qonunlarda mustahkamlab qo'yilgan huquq va erkinliklari daxlsizdir, ulardan sud qarorisiz mahrum etishga yoki ularni cheklab qo'yishga hech kim haqli emas.

20-modda

Fuqarolar o'z huquq va erkinliklarini amalga oshirishda boshqa shaxslarning, davlat va jamiyatning qonuniy manfaatlari, huquqlari va erkinliklariga putur etkazmasliklari shart.

VI bob. Fuqarolik

21-modda.

O‘zbekiston Respublikasining butun hududida yagona fuqarolik o‘rnatiladi.
O‘zbekiston Respublikasining fuqaroligi, unga qanday asoslarda ega bo‘lganlikdan qat’i nazar, hamma uchun tengdir.
Qoraqalpog‘iston Respublikasining fuqarosi ayni vaqtda O‘zbekiston Respublikasining fuqarosi hisoblanadi.
Fuqarolikka ega bo‘lish va uni yo‘qotish asoslari hamda tartibi qonun bilan belgilanadi.

22-modda.

O‘zbekiston Respublikasi o‘z hududida ham, uning tashqarisida ham o‘z fuqarolarini huquqiy himoya qilish va ularga homiylik ko‘rsatishni kafolatlaydi.

23-modda.

O‘zbekiston Respublikasi hududidagi chet el fuqarolarining va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslarning huquq va erkinliklari xalqaro huquq normalariga muvofiq ta’minlanadi. Ular O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, qonunlari va xalqaro shartnomalari bilan belgilangan burchlarni ado etadilar.

VII bob. Shaxsiy huquq va erkinliklar

24-modda.

Yashash huquqi har bir insonning uzviy huquqidir. Inson hayotiga suiqasd qilish eng og‘ir jinoyatdir.

25-modda.

Har kim erkinlik va shaxsiy daxlsizlik huquqiga ega.
Hech kim qonunga asoslanmagan holda hibsga olinishi yoki qamoqda saqlanishi mumkin emas.

26-modda.

Jinoyat sodir etganlikda ayblanayotgan har bir shaxsning ishi sudda qonuniy tartibda, oshkora ko‘rib chiqilib, uning aybi aniqlanmaguncha u aybdor hisoblanmaydi. Sudda ayblanayotgan shaxsga o‘zini himoya qilish uchun barcha sharoitlar ta’minlab beriladi.
Hech kim qiynoqqa solinishi, zo‘ravonlikka, shafqatsiz yoki inson qadr-qimmatini kamsituvchi boshqa tarzdagi tazyiqqa duchor etilishi mumkin emas.
Hech kimda uning roziligisiz tibbiy yoki ilmiy tajribalar o‘tkazilishi mumkin emas.

27-modda.

Har kim o‘z sha’ni va obro‘siga qilingan tajovuzlardan, shaxsiy hayotiga aralashishdan himoyalanish va turar joyi daxlsizligi huquqiga ega.
Hech kim qonun nazarda tutgan hollardan va tartibdan tashqari birovning turar joyiga kirishi, tintuv o‘tkazishi yoki uni ko‘zdan kechirishi, yozishmalar va telefonda so‘zlashuvlar sirini oshkor qilishi mumkin emas.

28-modda.

O‘zbekiston Respublikasi Fuqarosi Respublika hududida bir joydan ikkinchi joyga ko‘chish, O‘zbekiston Respublikasiga kelish va undan chiqib ketish huquqiga ega. Qonunda belgilangan cheklashlar bundan mustasnodir.

29-modda.

Har kim fikrlash, so‘z va e’tiqod erkinligi huquqiga ega. Har kim o‘zi istagan axborotni izlash, olish va uni tarqatish huquqiga ega, amaldagi konstitutsiyaviy tuzumga qarshi qaratilgan axborot va qonun bilan belgilangan boshqa cheklashlar bundan mustasnodir.
Fikr yuritish va uni ifodalash erkinligi faqat davlat siri va boshqa sirlarga taalluqli bo‘lgan taqdirdagina qonun bilan cheklanishi mumkin.

30-modda.

O‘zbekiston Respublikasining barcha davlat organlari, jamoat birlashmalari va mansabdor shaxslari fuqarolarga ularning huquq va manfaatlariga daxldor bo‘lgan hujjatlar, qarorlar va boshqa materiallar bilan tanishib chiqish imkoniyatini yaratib berishi lozim.

31-modda.

Hamma uchun vijdon erkinligi kafolatlanadi. Har bir inson xohlagan dinga e’tiqod qilish yoki hech qaysi dinga e’tiqod qilmaslik huquqiga ega. Diniy qarashlarni majburan singdirishga yo‘l qo‘yilmaydi.

VIII bob. Siyosiy huquqlar

32-modda.

O'zbekiston Respublikasining fuqarolari jamiyat va davlat ishlarini boshqarishda bevosita hamda o'z vakillari orqali ishtirok etish huquqiga egadirlar. Bunday ishtirok etish o'zini o'zi boshqarish, referendumlar o'tkazish va davlat organlarini demokratik tarzda tashkil etish, shuningdek davlat organlarining faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratini rivojlantirish va takomillashtirish yo'li bilan amalga oshiriladi.
Davlat organlarining faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratini amalga oshirish tartibi qonun bilan belgilanadi.

33-modda

Fuqarolar o'z ijtimoiy faolliklarini O'zbekiston Respublikasi qonunlariga muvofiq mitinglar, yig'ilishlar va namoyishlar shaklida amalga oshirish huquqiga egadirlar. Hokimiyat organlari faqat xavfsizlik nuqtai nazaridangina bunday tadbirlar o'tkazilishini to'xtatish yoki taqiqlash huquqiga ega.

34-modda.

O'zbekiston Respublikasi fuqarolari kasaba uyushmalariga, siyosiy partiyalarga va boshqa jamoat birlashmalariga uyushish, ommaviy harakatlarda ishtirok etish huquqiga egadirlar.
Siyosiy partiyalarda, jamoat birlashmalarida, ommaviy harakatlarda, shuningdek hokimiyatning vakillik organlarida ozchilikni tashkil etuvchi muxolifatchi shaxslarning huquqlari, erkinliklari va qadr-qimmatini hech kim kamsitishi mumkin emas.

35-modda.

Har bir shaxs bevosita o'zi va boshqalar bilan birgalikda vakolatli davlat organlariga, muassasalariga yoki xalq vakillariga ariza, taklif va shikoyatlar bilan murojaat qilish huquqiga ega.
Arizalar, takliflar va shikoyatlar qonunda belgilangan tartibda va muddatlarda ko'rib chiqilishi shart.

IX bob. Iqtisodiy va ijtimoiy huquqlar

36-modda.

Har bir shaxs mulkdor bo‘lishga haqli. Bankka qo‘yilgan omonatlar sir tutilishi va meros huquqi qonun bilan kafolatlanadi.

37-modda.

Har bir shaxs mehnat qilish, erkin kasb tanlash, adolatli mehnat sharoitlarida ishlash va qonunda ko‘rsatilgan tartibda ishsizlikdan himoyalanish huquqiga egadir.
Sud hukmi bilan tayinlangan jazoni o‘tash tartibidan yoki qonunda ko‘rsatilgan boshqa hollardan tashqari majburiy mehnat taqiqlanadi.

38-modda.

Yollanib ishlayotgan barcha fuqarolar dam olish huquqiga egadirlar. Ish vaqti va haq to‘lanadigan mehnat ta’tilining muddati qonun bilan belgilanadi.

39-modda.

Har kim qariganda, mehnat layoqatini yo‘qotganda, shuningdek boquvchisidan mahrum bo‘lganda va qonunda nazarda tutilgan boshqa hollarda ijtimoiy ta’minot olish huquqiga ega.
Pensiyalar, nafaqalar, ijtimoiy yordam boshqa turlarining miqdori rasman belgilab qo‘yilgan tirikchilik uchun zarur eng kam miqdordan oz bo‘lishi mumkin emas.

40-modda.

Har bir inson malakali tibbiy xizmatdan foydalanish huquqiga ega.

41-modda.

Har kim bilim olish huquqiga ega.
Bepul umumiy ta’lim olish davlat tomonidan kafolatlanadi.
Maktab ishlari davlat nazoratidadir.

42-modda.

Har kimga ilmiy va texnikaviy ijod erkinligi, madaniyat yutuqlaridan foydalanish huquqi kafolatlanadi.
Davlat jamiyatning madaniy, ilmiy va texnikaviy rivojlanishiga g‘amxo‘rlik qiladi.

X bob. Inson huquqlari va erkinliklarining kafolatlari

43-modda.

Davlat fuqarolarning Konstitutsiya va qonunlarda mustahkamlangan huquqlari va erkinliklarini ta'minlaydi.

44-modda.

Har bir shaxsga o'z huquq va erkinliklarini sud orqali himoya qilish, davlat organlari, mansabdor shaxslar, jamoat birlashmalarining g'ayriqonuniy xatti-harakatlari ustidan sudga shikoyat qilish huquqi kafolatlanadi.

45-modda

Voyaga yetmaganlar, mehnatga layoqatsizlar va yolg'iz keksalarning huquqlari davlat himoyasidadir.

46-modda

Xotin-qizlar va erkaklar teng huquqlidirlar.

XI bob. Fuqarolarning burchlari

47-modda.

Barcha fuqarolar Konstitutsiyada belgilab qo‘yilgan burchlarini bajaradilar.

48-modda.

Fuqarolar Konstitutsiya va qonunlarga rioya etishga, boshqa kishilarning huquqlari erkinliklari, sha’ni va qadr-qimmatini hurmat qilishga majburdirlar.

49-modda.

Fuqarolar O‘zbekiston xalqining tarixiy, ma’naviy va madaniy merosini avaylab asrashga majburdirlar.
Madaniyat yodgorliklari davlat muhofazasidadir.

50-modda.

Fuqarolar atrof tabiiy muhitga ehtiyotkorona munosabatda bo‘lishga majburdirlar.

51-modda.

Fuqarolar qonun bilan belgilangan soliqlar va mahalliy yig‘imlarni to‘lashga majburdirlar.

52-modda.

O‘zbekiston Respublikasini himoya qilish — O‘zbekiston Respublikasi har bir fuqarosining burchidir. Fuqarolar qonunda belgilangan tartibda harbiy yoki muqobil xizmatni o‘tashga majburdirlar.

* * *

Uchinchi bo’lim. Jamiyat va shaxs

XII bob. Jamiyatning iqtisodiy negizlari

53-modda

Bozor munosabatlarini rivojlantirishga qaratilgan O'zbekiston iqtisodiyotining negizini xilma-xil shakllardagi mulk tashkil etadi. Davlat iste'molchilarning huquqi ustunligini hisobga olib, iqtisodiy faoliyat, tadbirkorlik va mehnat qilish erkinligini, barcha mulk shakllarining teng huquqliligini va huquqiy jihatdan bab-baravar muhofaza etilishini kafolatlaydi.
Xususiy mulk boshqa mulk shakllari kabi daxlsiz va davlat himoyasidadir. Mulkdor faqat qonunda nazarda tutilgan hollarda va tartibdagina mulkidan mahrum etilishi mumkin.

54-modda

Mulkdor mulkiga o'z xohishicha egalik qiladi, undan foydalanadi va uni tasarruf etadi. Mulkdan foydalanish ekologik muhitga zarar etkazmasligi, fuqarolar, yuridik shaxslar va davlatning huquqlarini hamda qonun bilan qo'riqlanadigan manfaatlarini buzmasligi shart.

55-modda

Yer, er osti boyliklari, suv, o'simlik va hayvonot dunyosi hamda boshqa tabiiy zaxiralar umummilliy boylikdir, ulardan oqilona foydalanish zarur va ular davlat muhofazasidadir.

XIII bob. Jamoat birlashmalari

56-modda

O'zbekiston Respublikasida qonunda belgilangan tartibda ro'yxatdan o'tkazilgan kasaba uyushmalari, siyosiy partiyalar, olimlarning jamiyatlari, xotin-qizlar, faxriylar va yoshlar tashkilotlari, ijodiy uyushmalar, ommaviy harakatlar va fuqarolarning boshqa uyushmalari jamoat birlashmalari sifatida e'tirof etiladi.

57-modda

Konstitutsiyaviy tuzumni zo'rlik bilan o'zgartirishni maqsad qilib qo'yuvchi, respublikaning suvereniteti, yaxlitligi va xavfsizligiga, fuqarolarning konstitutsiyaviy huquq va erkinliklariga qarshi chiquvchi, urushni, ijtimoiy, milliy, irqiy va diniy adovatni targ'ib qiluvchi, xalqning sog'lig'i va ma'naviyatiga tajovuz qiluvchi, shuningdek harbiylashtirilgan birlashmalarning, milliy va diniy ruhdagi siyosiy partiyalarning hamda jamoat birlashmalarining tuzilishi va faoliyati taqiqlanadi.
Maxfiy jamiyatlar va uyushmalar tuzish taqiqlanadi.

58-modda

Davlat jamoat birlashmalarining huquqlari va qonuniy manfaatlariga rioya etilishini ta'minlaydi, ularga ijtimoiy hayotda ishtirok etish uchun teng huquqiy imkoniyatlar yaratib beradi. Davlat organlari va mansabdor shaxslarning jamoat birlashmalari faoliyatiga aralashishiga, shuningdek jamoat birlashmalarining davlat organlari va mansabdor shaxslar faoliyatiga aralashishiga yo'l qo'yilmaydi.

59-modda

Kasaba uyushmalari xodimlarning ijtimoiy-iqtisodiy huquqlarini va manfaatlarini ifoda etadilar va himoya qiladilar. Kasaba tashkilotlariga a'zo bo'lish ixtiyoriydir.

60-modda.

Siyosiy partiyalar turli tabaqa va guruhlarning siyosiy irodasini ifodalaydilar va o'zlarining demokratik yo'l bilan saylab qo'yilgan vakillari orqali davlat hokimiyatini tuzishda ishtirok etadilar. Siyosiy partiyalar o'z faoliyatlarini moliyaviy ta'minlanish manbalari haqida Oliy Majlisga yoki u vakil qilgan organga belgilangan tartibda oshkora hisobotlar berib turadilar.

61-modda.

Diniy tashkilotlar va birlashmalar davlatdan ajratilgan hamda qonun oldida tengdirlar. Davlat diniy birlashmalarning faoliyatiga aralashmaydi.

62-modda.

Jamoat birlashmalarini tarqatib yuborish, ular faoliyatini taqiqlab yoki cheklab qo'yish faqat sud qarori asosidagina amalga oshiriladi.

XIV bob. Oila

63-modda.

Oila jamiyatning asosiy bo‘g‘inidir hamda jamiyat va davlat muhofazasida bo‘lish huquqiga ega.
Nikoh tomonlarning ixtiyoriy roziligi va teng huquqliligiga asoslanadi.

64-modda.

Ota-onalar o‘z farzandlarini voyaga yetgunlariga qadar boqish va tarbiyalashga majburdirlar.
Davlat va jamiyat yetim bolalarni va ota-onalarining vasiyligidan mahrum bo‘lgan bolalarni boqish, tarbiyalash va o‘qitishni ta’minlaydi, bolalarga bag‘ishlangan xayriya faoliyatlarni rag‘batlantiradi.

65-modda.

Farzandlar ota-onalarning nasl-nasabidan va fuqarolik holatidan qat’i nazar, qonun oldida tengdirlar.
Onalik va bolalik davlat tomonidan muhofaza qilinadi.

66-modda.

Voyaga yetgan, mehnatga layoqatli farzandlar o‘z ota-onalari haqida g‘amxo‘rlik qilishga majburdirlar.

XV bob. Ommaviy axborot vositalari

67-modda.

Ommaviy axborot vositalari erkindir va qonunga muvofiq ishlaydi. Ular axborotning to‘g‘riligi uchun belgilangan tartibda javobgardirlar.
Senzuraga yo‘l qo‘yilmaydi.

* * *

To’rtinchi bo’lim. Ma’muriy-hududiy va davlat tuzilishi

XVI bob. O’zbekiston respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi

68-modda.

O‘zbekiston Respublikasi viloyatlar, tumanlar, shaharlar, shaharchalar, qishloqlar, ovullar, shuningdek Qoraqalpog‘iston Respublikasidan iborat.

69-modda.

Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar, Toshkent shahrining chegaralarini o‘zgartirish, shuningdek viloyatlar, shaharlar, tumanlar tashkil qilish va ularni tugatish O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining roziligi bilan amalga oshiriladi.

XVII bob. Qoraqalpog’iston Respublikasi

70-modda.

Suveren Qoraqalpog‘iston Respublikasi O‘zbekiston Respublikasi tarkibiga kiradi.
Qoraqalpog‘iston Respublikasining suvereniteti O‘zbekiston Respublikasi tomonidan muhofaza etiladi.

71-modda.

Qoraqalpog‘iston Respublikasi o‘z Konstitutsiyasiga ega.
Qoraqalpog‘iston Respublikasining Konstitutsiyasi O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga zid bo‘lishi mumkin emas.

72-modda.

O‘zbekiston Respublikasi qonunlari Qoraqalpog‘iston Respublikasi hududida ham majburiydir.

73-modda.

Qoraqalpog‘iston Respublikasining hududi va chegaralari uning roziligisiz o‘zgartirilishi mumkin emas. Qoraqalpog‘iston Respublikasi o‘z ma’muriy-hududiy tuzilishi masalalarini mustaqil hal qiladi.

74-modda.

Qoraqalpog‘iston Respublikasi O‘zbekiston Respublikasi tarkibidan Qoraqalpog‘iston Respublikasi xalqining umumiy referendumi asosida ajralib chiqish huquqiga ega.

75-modda.

O‘zbekiston Respublikasi bilan Qoraqalpog‘iston Respublikasining o‘zaro munosabatlari O‘zbekiston Respublikasi va Qoraqalpog‘iston Respublikasi o‘rtasida O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi doirasida tuzilgan shartnomalar hamda bitimlar bilan tartibga solinadi.
O‘zbekiston Respublikasi va Qoraqalpog‘iston Respublikasi o‘rtasidagi nizolar murosaga keltiruvchi vositalar yordamida hal etiladi.

O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi
(1/2)
(devamı aşağıda...)

[turan_editor]

O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi
(2/2)

Beshinchi bo’lim. Davlat hokimiyatining tashkil etilishi

XVIII bob. O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi

76-modda.

O'zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi oliy davlat vakillik organi bo'lib, qonun chiqaruvchi hokimiyatni amalga oshiradi.
O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi ikki palatadan — Qonunchilik palatasi (quyi palata) va Senatdan (yuqori palata) iborat.
O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi va Senati vakolat muddati — besh yil.

77-modda


O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati hududiy vakillik palatasi bo'lib, Senat a'zolaridan (senatorlardan) iborat.
O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati a'zolari Qoraqalpog'iston Respublikasi Jo'qorg'i Kengesi, viloyatlar, tumanlar va shaharlar davlat hokimiyati vakillik organlari deputatlarining tegishli qo'shma majlislarida mazkur deputatlar orasidan yashirin ovoz berish yo'li bilan Qoraqalpog'iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahridan teng miqdorda — olti kishidan saylanadi.

O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining o'n olti nafar a'zosi fan, san'at, adabiyot, ishlab chiqarish sohasida hamda davlat va jamiyat faoliyatining boshqa tarmoqlarida katta amaliy tajribaga ega bo'lgan hamda alohida xizmat ko'rsatgan eng

78-modda

O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining birgalikdagi vakolatlari quyidagilardan iborat:
1) O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasini qabul qilish, unga o'zgartish va qo'shimchalar kiritish;
2) O'zbekiston Respublikasining konstitutsiyaviy qonunlarini, qonunlarini qabul qilish, ularga o'zgartish va qo'shimchalar kiritish;
3) O'zbekiston Respublikasining referendumini o'tkazish to'g'risida va uni o'tkazish sanasini tayinlash haqida qaror qabul qilish;
4) O'zbekiston Respublikasi ichki va tashqi siyosatining asosiy yo'nalishlarini belgilash hamda davlat strategik dasturlarini qabul qilish;
5) O'zbekiston Respublikasi qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi hamda sud hokimiyati organlarining tizimini va vakolatlarini belgilash;
6) O'zbekiston Respublikasi tarkibiga yangi davlat tuzilmalarini qabul qilish va ularning O'zbekiston Respublikasi tarkibidan chiqishi haqidagi qarorlarni tasdiqlash;

8) O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining taqdimiga binoan O'zbekiston Respublikasining Davlat byudjetini qabul qilish va uning ijrosini nazorat etish;
9) soliqlar va boshqa majburiy to'lovlarni joriy qilish;
10) O'zbekiston Respublikasining ma'muriy-hududiy tuzilishi masalalarini qonun yo'li bilan tartibga solish, chegaralarini o'zgartirish;
11) tumanlar, shaharlar, viloyatlarni tashkil etish, tugatish, ularning nomini hamda chegaralarini o'zgartirish;
12) davlat mukofotlari va unvonlarini ta'sis etish;
15) O'zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimiga binoan O'zbekiston Respublikasi Bosh vaziri nomzodini ko'rib chiqish va tasdiqlash, shuningdek mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining dolzarb masalalari yuzasidan Bosh vazirning hisobotlarini eshitish va muhokama qilish;
16) O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Inson huquqlari bo'yicha vakili va uning o'rinbosarini saylash;
17) O'zbekiston Respublikasi Hisob palatasining hisobotini ko'rib chiqish;
18) O'zbekiston Respublikasi Prezidentining O'zbekiston Respublikasiga hujum qilinganda yoki tajovuzdan bir-birini mudofaa qilish yuzasidan tuzilgan shartnoma majburiyatlarini bajarish zaruriyati tug'ilganda urush holati e'lon qilish to'g'risidagi farmonini tasdiqlash;
19) O'zbekiston Respublikasi Prezidentining umumiy yoki qisman safarbarlik e'lon qilish, favqulodda holat joriy etish, uning amal qilishini uzaytirish yoki tugatish to'g'risidagi farmonlarini tasdiqlash;
20) xalqaro shartnomalarni ratifikatsiya va denonsatsiya qilish;
21) parlament nazoratini va ushbu Konstitutsiyada nazarda tutilgan boshqa vakolatlarni amalga oshirish.
Palatalarning birgalikdagi vakolatlariga kiradigan masalalar, qoida tariqasida, avval O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasida, so'ngra Senatida ko'rib chiqiladi.


79-modda

O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi mutlaq vakolatlariga:
1) O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi Spikeri va uning o'rinbosarlarini, qo'mitalarning raislari va ularning o'rinbosarlarini saylash;
2) O'zbekiston Respublikasi Bosh prokurorining taqdimiga binoan O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi deputatini daxlsizlik huquqidan mahrum etish to'g'risidagi masalalarni hal etish;
3) o'z faoliyatini tashkil etish va palataning ichki tartib qoidalari bilan bog'liq masalalar yuzasidan qarorlar qabul qilish;
4) siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy hayot sohasidagi u yoki bu masalalar yuzasidan, shuningdek davlat ichki va tashqi siyosati masalalari yuzasidan qarorlar qabul qilish kiradi.

80-modda.

O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati mutlaq vakolatlariga:
1) O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati Raisini va uning o‘rinbosarlarini, qo‘mitalarning raislari va ularning o‘rinbosarlarini saylash;
2) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimiga binoan O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudini saylash;
3) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimiga binoan O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudini saylash;
4) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimiga binoan O‘zbekiston Respublikasi Sudyalar oliy kengashining raisini tayinlash;
6) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokurori va Hisob palatasi raisini tayinlash hamda ularni lavozimidan ozod etish to‘g‘risidagi farmonlarini tasdiqlash;
7) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining O‘zbekiston Respublikasi Milliy xavfsizlik xizmati raisini tayinlash va uni lavozimidan ozod etish to‘g‘risidagi farmonlarini tasdiqlash;
8) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimiga binoan O‘zbekiston Respublikasining chet davlatlardagi diplomatik va boshqa vakillarini tayinlash hamda ularni lavozimidan ozod etish;
9) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimiga binoan O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvining raisini tayinlash va uni lavozimidan ozod etish;
10) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimiga binoan amnistiya to‘g‘risidagi hujjatlarni qabul qilish;
11) O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokurorining taqdimiga binoan O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati a’zosini daxlsizlik huquqidan mahrum etish to‘g‘risidagi masalalarni hal etish;
12) O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokurorining, O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvi raisining hisobotlarini eshitish;
13) o‘z faoliyatini tashkil etish va palataning ichki tartib qoidalari bilan bog‘liq masalalar yuzasidan qarorlar qabul qilish;
14) siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy hayot sohasidagi u yoki bu masalalar yuzasidan, shuningdek davlat ichki va tashqi siyosati masalalari yuzasidan qarorlar qabul qilish kiradi.

81-modda

Vakolat muddati tugagach, O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi va Senati tegishincha yangi chaqiriq Qonunchilik palatasi va Senati ish boshlaguniga qadar o'z faoliyatini davom ettirib turadi.
O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining birinchi majlislari tegishincha Qonunchilik palatasiga saylovdan keyin ikki oydan kechiktirmay va Senat tarkib topganidan keyin bir oydan kechiktirmay Markaziy saylov komissiyasi tomonidan chaqiriladi.
O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi majlislari sessiyalar davrida o'tkaziladi. Sessiyalar, qoida tariqasida, sentyabrning birinchi ish kunidan boshlab kelgusi yilning iyun oyi oxirgi ish kuniga qadar o'tkaziladi. O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati majlislari zaruratga qarab, lekin yiliga kamida uch marta o'tkaziladi. O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining majlislari, agar ular ishida barcha deputatlar, senatorlar umumiy sonining kamida yarmi ishtirok etayotgan bo'lsa, vakolatli hisoblanadi.
Konstitutsiyaviy qonunlarni qabul qilishda barcha deputatlar, senatorlar umumiy sonining kamida uchdan ikki qismi ishtirok etishi shart. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi va Senati majlislarida, shuningdek ularning organlari majlislarida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti, Bosh vazir, Vazirlar Mahkamasining a’zolari, respublika Konstitutsiyaviy sudi, Oliy sudi, Sudyalar oliy kengashi raislari, Bosh prokurori, Markaziy banki Boshqaruvining raisi ishtirok etishlari mumkin. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi va uning organlari majlislarida Senat Raisi, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati va uning organlari majlislarida Qonunchilik palatasi Spikeri ishtirok etishi mumkin. O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi va Senati alohida-alohida majlis o'tkazadilar. O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo'shma majlislari O'zbekiston Respublikasi Prezidenti qasamyod qilganda, O'zbekiston Respublikasi Prezidenti mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy hayotining, ichki va tashqi siyosatining eng muhim masalalari yuzasidan nutq so'zlaganda, chet davlatlarning rahbarlari nutq so'zlaganda o'tkaziladi. Palatalarning kelishuviga binoan qo'shma majlislar boshqa masalalar yuzasidan ham o'tkazilishi mumkin.

82-modda.

O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi va Senati o'z vakolatlariga kiritilgan masalalar yuzasidan qarorlar qabul qiladi. O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qarorlari Qonunchilik palatasi deputatlari yoki Senat a'zolari umumiy sonining ko'pchilik ovozi bilan qabul qilinadi, ushbu Konstitutsiyada nazarda tutilgan hollar bundan mustasno.

83-modda.

Qonunchilik tashabbusi huquqiga O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti, o‘z davlat hokimiyatining oliy vakillik organi orqali Qoraqalpog‘iston Respublikasi, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi deputatlari, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyaviy sudi, Oliy sudi, Bosh prokurori egadirlar va bu huquq qonunchilik tashabbusi huquqi sub’ektlari tomonidan qonun loyihasini O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasiga kiritish orqali amalga oshiriladi.

84-modda.

Qonun Qonunchilik palatasi tomonidan qabul qilinib, Senat tomonidan ma'qullanib, O'zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan imzolangach va qonunda belgilangan tartibda rasmiy nashrlarda e'lon qilingach, yuridik kuchga ega bo'ladi.
O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi tomonidan qabul qilingan qonun qabul qilingan kundan e'tiboran o'n kundan kechiktirmay O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senatiga yuboriladi.
O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati ma'qullagan qonun imzolanishi va e'lon qilinishi uchun O'zbekiston Respublikasi Prezidentiga o'n kun ichida yuboriladi. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan qonun o'ttiz kun ichida imzolanadi va e'lon qilinadi.
O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati tomonidan rad etilgan qonun O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasiga qaytariladi.
Agar O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati tomonidan rad etilgan qonunni qayta ko'rib chiqishda Qonunchilik palatasi deputatlar umumiy sonining uchdan ikki qismidan iborat ko'pchilik ovozi bilan qonunni yana ma'qullasa, qonun O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan qabul qilingan hisoblanadi hamda imzolanishi va e'lon qilinishi uchun O'zbekiston Respublikasi Prezidentiga Qonunchilik palatasi tomonidan yuboriladi.
O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati tomonidan rad etilgan qonun yuzasidan Qonunchilik palatasi va Senat yuzaga kelgan kelishmovchiliklarni bartaraf etish uchun Qonunchilik palatasi deputatlari va Senat a'zolari orasidan tenglik asosida kelishuv komissiyasini tuzishi mumkin. Palatalar kelishuv komissiyasi takliflarini qabul qilganda qonun odatdagi tartibda ko'rib chiqilishi kerak.
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti qonunni o'z e'tirozlari bilan O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga qaytarishga haqli.
Agar qonun avvalgi qabul qilingan tahririda tegishincha O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi deputatlari va Senati a'zolari umumiy sonining kamida uchdan ikki qismidan iborat ko'pchilik ovozi bilan ma'qullansa, qonun O'zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan o'n to'rt kun ichida imzolanishi va e'lon qilinishi kerak. Qonunlarning va boshqa normativ-huquqiy hujjatlarning matbuotda e'lon qilinishi ular qo'llanilishining majburiy shartidir.

85-modda

O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi o'z tarkibidan Qonunchilik palatasining Spikeri va uning o'rinbosarlarini saylaydi.
O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi Spikeri va uning o'rinbosarlari yashirin ovoz berish orqali deputatlar umumiy sonining ko'pchilik ovozi bilan Qonunchilik palatasining vakolati muddatiga saylanadi.
O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi Spikeri yashirin ovoz berish orqali Qonunchilik palatasi deputatlari umumiy sonining uchdan ikki qismidan ko'prog'ining ovozi bilan qabul qilingan Qonunchilik palatasi qaroriga binoan muddatidan ilgari chaqirib olinishi mumkin.
O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi Spikeri:
1) Qonunchilik palatasining majlislarini chaqiradi, ularda raislik qiladi;
2) Qonunchilik palatasi muhokamasiga kiritiladigan masalalarni tayyorlashga umumiy rahbarlik qiladi;
3) Qonunchilik palatasi qo'mitalari va komissiyalarining faoliyatini muvofiqlashtirib boradi;
4) O'zbekiston Respublikasi qonunlarining va Qonunchilik palatasi qarorlarining ijrosi ustidan nazoratni tashkil etadi;
5) parlamentlararo aloqalarni amalga oshirish ishlariga hamda xalqaro parlament tashkilotlari ishi bilan bog'liq Qonunchilik palatasi guruhlarining faoliyatiga rahbarlik qiladi;
6) O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati, boshqa davlat organlari, chet davlatlar, xalqaro va o'zga tashkilotlar bilan o'zaro munosabatlarda Qonunchilik palatasi nomidan ish ko'radi;
7) Qonunchilik palatasi qarorlarini imzolaydi;
8) ushbu Konstitutsiya va qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa vakolatlarni amalga oshiradi. O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi Spikeri farmoyishlar chiqaradi.

86-modda

O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati o‘z tarkibidan Senat Raisi va uning o‘rinbosarlarini saylaydi. Senat Raisi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimiga binoan saylanadi.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati Raisi o‘rinbosarlaridan biri Qoraqalpog‘iston Respublikasining vakili bo‘ladi.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati Raisi va uning o‘rinbosarlari yashirin ovoz berish orqali senatorlar umumiy sonining ko‘pchilik ovozi bilan Senat vakolati muddatiga saylanadi.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati Raisi yashirin ovoz berish orqali senatorlar umumiy sonining uchdan ikki qismidan ko‘prog‘ining ovozi bilan qabul qilingan Senat qarorlariga binoan muddatidan ilgari chaqirib olinishi mumkin.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati Raisi:
1) Senat majlislarini chaqiradi, ularda raislik qiladi;
2) Senat muhokamasiga kiritiladigan masalalarni tayyorlashga umumiy rahbarlik qiladi;
3) Senat qo‘mitalari va komissiyalarining faoliyatini muvofiqlashtirib boradi;
4) O‘zbekiston Respublikasi qonunlarining va Senat qarorlarining ijrosi ustidan nazoratni tashkil etadi;
5) parlamentlararo aloqalarni amalga oshirish ishlariga hamda xalqaro parlament tashkilotlari ishi bilan bog‘liq Senat guruhlarining faoliyatiga rahbarlik qiladi;
6) O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi, boshqa davlat organlari, chet davlatlar, xalqaro va boshqa tashkilotlar bilan o‘zaro munosabatlarda Senat nomidan ish ko‘radi;
7) Senat qarorlarini imzolaydi;
8) ushbu Konstitutsiya va qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa vakolatlarni amalga oshiradi.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati Raisi farmoyishlar chiqaradi.

87-modda

O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi qonun loyihalarini tayyorlash ishini olib borish, Qonunchilik palatasi muhokamasiga kiritiladigan masalalarni dastlabki tarzda ko‘rib chiqish va tayyorlash, O‘zbekiston Respublikasi qonunlari hamda Qonunchilik palatasi tomonidan qabul qilinadigan qarorlarning ijrosini nazorat qilish uchun o‘z vakolatlari muddatiga Qonunchilik palatasi deputatlari orasidan qo‘mitalarni saylaydi.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati Senat muhokamasiga kiritiladigan masalalarni dastlabki tarzda ko‘rib chiqish va tayyorlash, O‘zbekiston Respublikasi qonunlari hamda Senat tomonidan qabul qilinadigan qarorlarning ijrosini nazorat qilish uchun o‘z vakolatlari muddatiga senatorlar orasidan qo‘mitalarni saylaydi.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi va Senati, zarurat bo‘lgan taqdirda, muayyan vazifalarni bajarish uchun deputatlar, senatorlar orasidan komissiyalar tuzadi.

88-modda

O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi deputatlariga va Senati a’zolariga ularning deputatlik yoki senatorlik faoliyati bilan bog‘liq xarajatlar belgilangan tartibda qoplanadi.
Qonunchilik palatasi deputatlari hamda Senatda doimiy asosda ishlovchi Senat a’zolari o‘z vakolatlari davrida ilmiy va pedagogik faoliyatdan tashqari haq to‘lanadigan boshqa turdagi faoliyat bilan shug‘ullanishlari mumkin emas.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi deputati va Senati a’zosi daxlsizlik huquqidan foydalanadilar. Ular tegishincha Qonunchilik palatasi yoki Senatning roziligisiz jinoiy javobgarlikka tortilishi, ushlab turilishi, qamoqqa olinishi yoki sud tartibida beriladigan ma’muriy jazo choralariga tortilishi mumkin emas.

XIX bob. O’zbekiston Respublikasining Prezidenti

89-modda.

O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti davlat boshlig‘idir va davlat hokimiyati organlarining kelishilgan holda faoliyat yuritishini hamda hamkorligini ta’minlaydi.

90-modda.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga o‘ttiz besh yoshdan kichik bo‘lmagan, davlat tilini yaxshi biladigan, bevosita saylovgacha kamida 10 yil O‘zbekiston hududida muqim yashayotgan O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi saylanishi mumkin. Ayni bir shaxs surunkasiga ikki muddatdan ortiq O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti bo‘lishi mumkin emas.
O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti O‘zbekiston Respublikasining fuqarolari tomonidan umumiy, teng va to‘g‘ridan-to‘g‘ri saylov huquqi asosida yashirin ovoz berish yo‘li bilan besh yil muddatga saylanadi. Prezidentni saylash tartibi O‘zbekiston Respublikasining qonuni bilan belgilanadi.

91-modda.

Prezident o‘z vazifasini bajarib turgan davrda boshqa haq to‘lanadigan lavozimni egallashi, vakillik organining deputati bo‘lishi, tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanishi mumkin emas.
Prezidentning shaxsi daxlsizdir va qonun bilan muhofaza etiladi.

92-modda.

Prezident O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi yig‘ilishida quyidagi qasamyodni qabul qilgan paytdan boshlab o‘z lavozimiga kirishgan hisoblanadi:
«O‘zbekiston xalqiga sadoqat bilan xizmat qilishga, respublikaning Konstitutsiyasi va qonunlariga qat’iy rioya etishga, fuqarolarning huquqlari va erkinliklariga kafolat berishga, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti zimmasiga yuklatilgan vazifalarni vijdonan bajarishga tantanali qasamyod qilaman».

93-modda.

O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti:
1) fuqarolarning huquqlari va erkinliklariga, O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va qonunlariga rioya etilishining kafilidir;
2) O‘zbekiston Respublikasining suvereniteti, xavfsizligi va hududiy yaxlitligini muhofaza etish, milliy-davlat tuzilishi masalalariga doir qarorlarni amalga oshirish yuzasidan zarur chora-tadbirlar ko‘radi;
3) mamlakat ichkarisida va xalqaro munosabatlarda O‘zbekiston Respublikasi nomidan ish ko‘radi;
4) muzokaralar olib boradi hamda O‘zbekiston Respublikasining shartnoma va bitimlarini imzolaydi, respublika tomonidan tuzilgan shartnomalarga, bitimlarga va uning qabul qilingan majburiyatlariga rioya etilishini ta’minlaydi;
5) o‘z huzurida akkreditatsiyadan o‘tgan diplomatik hamda boshqa vakillarning ishonch va chaqiruv yorliqlarini qabul qiladi;
6) O‘zbekiston Respublikasining chet davlatlardagi diplomatik va boshqa vakillarini tayinlash uchun nomzodlarni O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senatiga taqdim etadi;
7) O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga mamlakat ichki va tashqi siyosatini amalga oshirishning eng muhim masalalari yuzasidan murojaat qilish huquqiga ega;
8) respublika oliy hokimiyat va boshqaruv organlarining bahamjihat ishlashini ta’minlaydi; vazirliklar, davlat qo‘mitalari hamda davlat boshqaruvining boshqa organlarini O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining taqdimiga binoan tuzadi va tugatadi, shu masalalarga doir farmonlarni keyinchalik O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining palatalari tasdig‘iga kiritadi;
9) Senat Raisi lavozimiga saylash uchun nomzodni O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senatiga taqdim etadi;
10) O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining palatalari ko‘rib chiqishi va tasdiqlashi uchun O‘zbekiston Respublikasi Bosh vaziri nomzodini taqdim etadi hamda uni iste’foga chiqqanda, Bosh vazirga nisbatan bildirilgan ishonchsizlik votumi O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining palatalari tomonidan qabul qilinganda yoxud qonunda nazarda tutilgan boshqa hollarda lavozimidan ozod qiladi;
11) O‘zbekiston Respublikasi Bosh vazirining taqdimiga binoan O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi a’zolarini tasdiqlaydi va lavozimlaridan ozod qiladi;
12) O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokurori va Hisob palatasi raisini tayinlaydi va ularni lavozimidan ozod qiladi, keyinchalik bu masalalarni O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati tasdig‘iga kiritadi;
13) O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senatiga O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi, O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi tarkiblariga, shuningdek O‘zbekiston Respublikasi Sudyalar oliy kengashining raisi, O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvining raisi lavozimlariga nomzodlarni taqdim etadi;
14) O‘zbekiston Respublikasi Sudyalar oliy kengashining taqdimiga binoan viloyatlar va Toshkent shahar sudlari raislari va rais o‘rinbosarlarini, O‘zbekiston Respublikasi Harbiy sudi raisini tayinlaydi va lavozimlaridan ozod etadi; O‘zbekiston Respublikasi Sudyalar oliy kengashining a’zolarini qonunga muvofiq tasdiqlaydi;
15) O‘zbekiston Respublikasi Bosh vazirining taqdimiga binoan viloyatlar hokimlarini hamda Toshkent shahar hokimini qonunga muvofiq tayinlaydi hamda lavozimidan ozod etadi. Konstitutsiyani, qonunlarni buzgan yoki o‘z sha’ni va qadr-qimmatiga dog‘ tushiradigan xatti-harakat sodir etgan tuman va shahar hokimlarini Prezident o‘z qarori bilan lavozimidan ozod etishga haqli;
16) respublika davlat boshqaruvi organlarining va hokimlarning qabul qilgan hujjatlarini ular qonun hujjatlari normalariga nomuvofiq bo‘lgan hollarda to‘xtatadi, bekor qiladi; O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi majlislarida raislik qilishga haqli;
17) O‘zbekiston Respublikasining qonunlarini imzolaydi va e’lon qiladi; qonunga o‘z e’tirozlarini ilova etib, uni takroran muhokama qilish va ovozga qo‘yish uchun O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga qaytarishga haqli;
18) O‘zbekiston Respublikasiga hujum qilinganda yoki tajovuzdan bir-birini mudofaa qilish yuzasidan tuzilgan shartnoma majburiyatlarini bajarish zaruriyati tug‘ilganda urush holati e’lon qiladi va qabul qilgan qarorini uch kun ichida O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining tasdig‘iga kiritadi;
19) favqulodda vaziyatlar (real tashqi xavf, ommaviy tartibsizliklar, yirik halokat, tabiiy ofat, epidemiyalar) yuz bergan taqdirda fuqarolarning xavfsizligini ta’minlashni ko‘zlab, O‘zbekiston Respublikasining butun hududida yoki uning ayrim joylarida favqulodda holat joriy etadi va qabul qilgan qarorini uch kun ichida O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining palatalari tasdig‘iga kiritadi. Favqulodda holat joriy etish shartlari va tartibi qonun bilan belgilanadi;
20) O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarining Oliy Bosh qo‘mondoni hisoblanadi, Qurolli Kuchlarning oliy qo‘mondonlarini tayinlaydi va vazifasidan ozod qiladi, oliy harbiy unvonlar beradi;
21) O‘zbekiston Respublikasining ordenlari, medallari va yorlig‘i bilan mukofotlaydi, O‘zbekiston Respublikasining malakaviy va faxriy unvonlarini beradi;
22) O‘zbekiston Respublikasining fuqaroligiga va siyosiy boshpana berishga oid masalalarni hal etadi;
23) amnistiya to‘g‘risidagi hujjatlarni qabul qilish haqida O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senatiga taqdimnoma kiritadi va O‘zbekiston Respublikasining sudlari tomonidan hukm qilingan shaxslarni afv etadi;
24) Milliy xavfsizlik xizmati raisini tayinlaydi va lavozimidan ozod etadi, keyinchalik shu masalalarga doir farmonlarni O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati tasdig‘iga kiritadi;
25) ushbu Konstitutsiya va O‘zbekiston Respublikasining qonunlarida nazarda tutilgan boshqa vakolatlarni amalga oshiradi.
Prezident o‘z vakolatlarini bajarishni davlat idoralariga yoki mansabdor shaxslarga topshirishga haqli emas.

94-modda.

O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti Konstitutsiyaga va qonunlarga asoslanib hamda ularni ijro etish yuzasidan respublikaning butun hududida majburiy kuchga ega bo‘lgan farmonlar, qarorlar va farmoyishlar chiqaradi.

95-modda.

Qonunchilik palatasi yoki Senat tarkibida ularning normal faoliyatiga tahdid soluvchi hal qilib bo‘lmaydigan ixtiloflar yuz berganda yoxud ular bir necha marta O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga zid qarorlar qabul qilgan taqdirda, shuningdek Qonunchilik palatasi bilan Senat o‘rtasida O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining normal faoliyatiga tahdid soluvchi hal qilib bo‘lmaydigan ixtiloflar yuz berganda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi bilan bamaslahat qabul qilgan qarori asosida O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi, Senati tarqatib yuborilishi mumkin.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi, Senati tarqatib yuborilgan taqdirda yangi saylov uch oy mobaynida o‘tkaziladi.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi va Senati favqulodda holat joriy etilgan davrda tarqatib yuborilishi mumkin emas.

96-modda.

O‘zbekiston Respublikasining amaldagi Prezidenti o‘z vazifalarini bajara olmaydigan holatlarda uning vazifa va vakolatlari vaqtincha O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senati Raisining zimmasiga yuklatiladi, bunda uch oy muddat ichida, «O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi to‘g‘risida»gi Qonunga to‘liq muvofiq holda mamlakat Prezidenti saylovi o‘tkaziladi.

97-modda.

Vakolati tugashi munosabati bilan iste’foga chiqqan Prezident umrbod Senat a’zosi lavozimini egallaydi.

XX bob. Vazirlar Mahkamasi

98-modda.

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi ijro etuvchi hokimiyatni amalga oshiradi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi O‘zbekiston Respublikasi Bosh vaziri, uning o‘rinbosarlari, vazirlar, davlat qo‘mitalarining raislaridan iborat. Qoraqalpog‘iston Respublikasi hukumatining boshlig‘i Vazirlar Mahkamasi tarkibiga o‘z lavozimi bo‘yicha kiradi.
Vazirlar Mahkamasi:
1) samarali iqtisodiy, ijtimoiy, moliyaviy, pul-kredit siyosati yuritilishi, fan, madaniyat, ta’lim, sog‘liqni saqlashni hamda iqtisodiyotning va ijtimoiy sohaning boshqa tarmoqlarini rivojlantirish bo‘yicha dasturlar ishlab chiqilishi va amalga oshirilishi uchun javobgar bo‘ladi;
2) fuqarolarning iqtisodiy, ijtimoiy va boshqa huquqlari hamda qonuniy manfaatlarini himoya qilish bo‘yicha chora-tadbirlarni amalga oshiradi;
3) davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlari ishini muvofiqlashtiradi va yo‘naltiradi, ularning faoliyati ustidan qonunda belgilangan tartibda nazoratni ta’minlaydi;
4) O‘zbekiston Respublikasi qonunlari, Oliy Majlis qarorlari, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari, qarorlari va farmoyishlari ijrosini ta’minlaydi;
5) O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga har yili mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy hayotining eng muhim masalalari yuzasidan ma’ruzalar taqdim etadi;
6) ushbu Konstitutsiya va O‘zbekiston Respublikasi qonunlarida nazarda tutilgan boshqa vakolatlarni amalga oshiradi.
Vazirlar Mahkamasi konstitutsiyaviy normalar doirasida va amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq O‘zbekiston Respublikasining butun hududidagi barcha organlar, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, mansabdor shaxslar va fuqarolar tomonidan bajarilishi majburiy bo‘lgan qarorlar va farmoyishlar chiqaradi.
Vazirlar Mahkamasi o‘z faoliyatida O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi va O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti oldida javobgardir.
Amaldagi Vazirlar Mahkamasi yangi saylangan O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi oldida o‘z vakolatlarini zimmasidan soqit qiladi, biroq Vazirlar Mahkamasining yangi tarkibi shakllantirilguniga qadar mamlakat Prezidentining qaroriga muvofiq o‘z faoliyatini davom ettirib turadi.
O‘zbekiston Respublikasi Bosh vaziri:
1) Vazirlar Mahkamasi faoliyatini tashkil etadi va unga rahbarlik qiladi, uning samarali ishlashi uchun shaxsan javobgar bo‘ladi;
2) Vazirlar Mahkamasining majlislarida raislik qiladi, uning qarorlarini imzolaydi;
3) xalqaro munosabatlarda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi nomidan ish ko‘radi;
4) O‘zbekiston Respublikasi qonunlarida nazarda tutilgan boshqa vazifalarni bajaradi.
O‘zbekiston Respublikasi Bosh vaziri nomzodi O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasiga saylovda eng ko‘p deputatlik o‘rinlarini olgan siyosiy partiya yoki teng miqdordagi eng ko‘p deputatlik o‘rinlarini qo‘lga kiritgan bir necha siyosiy partiya tomonidan taklif etiladi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti taqdim etilgan Bosh vazir lavozimiga nomzodni ko‘rib chiqqanidan keyin o‘n kun muddat ichida uni O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining ko‘rib chiqishi va tasdiqlashi uchun taklif etadi.
Bosh vazir lavozimiga nomzod O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisida uning nomzodi ko‘rib chiqilayotganda va tasdiqlanayotganda Vazirlar Mahkamasining yaqin muddatga va uzoq istiqbolga mo‘ljallangan harakat dasturini taqdim etadi.
Bosh vazir nomzodi uning uchun tegishincha O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi deputatlari va Senati a’zolari umumiy sonining yarmidan ko‘pi tomonidan ovoz berilgan taqdirda tasdiqlangan hisoblanadi.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining a’zolari Bosh vazir taqdimiga binoan O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tasdiqlanadi.
O‘zbekiston Respublikasi Bosh vaziri va O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi o‘rtasida ziddiyatlar doimiy tus olgan holda Qonunchilik palatasi deputatlari umumiy sonining kamida uchdan bir qismi tomonidan O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti nomiga rasman kiritilgan taklif bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining qo‘shma majlisi muhokamasiga Bosh vazirga nisbatan ishonchsizlik votumi bildirish haqidagi masala kiritiladi.
Bosh vazirga nisbatan ishonchsizlik votumi tegishincha O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi deputatlari va Senati a’zolari umumiy sonining kamida uchdan ikki qismi ovoz bergan taqdirda qabul qilingan hisoblanadi. Bunday holatda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Bosh vazirni lavozimidan ozod etish to‘g‘risida qaror qabul qiladi. Bunda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining butun tarkibi Bosh vazir bilan birga iste’foga chiqadi.
Yangi Bosh vazir nomzodi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasidagi barcha siyosiy partiyalar fraktsiyalari bilan tegishli maslahatlashuvlar o‘tkazilganidan so‘ng O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining palatalariga ko‘rib chiqish va tasdiqlashga taqdim qilish uchun taklif etiladi.
Oliy Majlis tomonidan Bosh vazir lavozimiga nomzod ikki marta rad etilgan taqdirda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Bosh vazir vazifasini bajaruvchini tayinlaydi va O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisini tarqatib yuboradi.
Vazirlar Mahkamasining faoliyatini tashkil etish tartibi va vakolat doirasi qonun bilan belgilanadi.

XXI bob. Mahalliy davlat hokimiyati asoslari

99-modda.

Viloyatlar, tumanlar va shaharlarda (tumanga bo‘ysunadigan shaharlardan tashqari) hokimlar boshchilik qiladigan xalq deputatlari Kengashlari hokimiyatning vakillik organlari bo‘lib, ular davlat va fuqarolarning manfaatlarini ko‘zlab o‘z vakolatlariga taalluqli masalalarni hal etadilar.

100-modda.

Mahalliy hokimiyat organlari ixtiyoriga quyidagilar kiradi:
qonuniylikni, huquqiy-tartibotni va fuqarolarning xavfsizligini ta’minlash;
hududlarni iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy rivojlantirish;
mahalliy byudjetni shakllantirish va uni ijro etish, mahalliy soliqlar, yig‘imlarni belgilash, byudjetdan tashqari jamg‘armalarni hosil qilish;
mahalliy kommunal xo‘jalikka rahbarlik qilish;
atrof-muhitni muhofaza qilish;
fuqarolik holati aktlarini qayd etishni ta’minlash;
normativ hujjatlarni qabul qilish hamda O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga va O‘zbekiston Respublikasi qonunlariga zid kelmaydigan boshqa vakolatlarni amalga oshirish.

101-modda.

Mahalliy hokimiyat organlari O‘zbekiston Respublikasining qonunlarini, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlarini, davlat hokimiyati yuqori organlarining qarorlarini amalga oshiradilar, respublika va mahalliy ahamiyatga molik masalalarni muhokama qilishda qatnashadilar.
Yuqori organlarning o‘zlariga berilgan vakolat doirasida qabul qilgan qarorlari quyi organlar ijro etishi uchun majburiydir.
Xalq deputatlari Kengashlari va hokimlarning vakolat muddati — 5 yil.

102-modda.

Vakillik va ijroiya hokimiyatini tegishliligiga qarab viloyat, tuman va shahar hokimlari boshqaradi.

Viloyat va Toshkent shahar hokimi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan qonunga muvofiq tayinlanadi hamda lavozimidan ozod etiladi.

Tuman va shaharlarning hokimlari viloyat, Toshkent shahar hokimi tomonidan tayinlanadi va lavozimidan ozod qilinadi hamda tegishli xalq deputatlari Kengashi tomonidan tasdiqlanadi.

Tumanlarga bo‘ysunadigan shaharlarning hokimlari tuman hokimi tomonidan tayinlanadi va lavozimidan ozod qilinadi hamda xalq deputatlari tuman Kengashi tomonidan tasdiqlanadi.

103-modda.

Viloyat, tuman va shahar hokimlari o‘z vakolatlarini yakkaboshchilik asoslarida amalga oshiradilar va o‘zlari rahbarlik qilayotgan organlarning qarorlari va faoliyati uchun shaxsan javobgardirlar.
Viloyat, tuman va shahar hokimi tegishli xalq deputatlari Kengashiga viloyat, tuman, shahar ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining eng muhim va dolzarb masalalari yuzasidan hisobotlar taqdim etadi, ular bo‘yicha xalq deputatlari Kengashi tomonidan tegishli qarorlar qabul qilinadi.
Hokimlarning va xalq deputatlari mahalliy Kengashlarining faoliyatini tashkil qilish, ularning vakolat doirasini va xalq deputatlari mahalliy Kengashlarini saylash tartibi qonun bilan belgilanadi.

104-modda.

Hokim o‘ziga berilgan vakolatlar doirasida tegishli hududdagi barcha korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, birlashmalar, shuningdek mansabdor shaxslar va fuqarolar tomonidan bajarilishi majburiy bo‘lgan qarorlar qabul qiladi.

105-modda.

Shaharcha, qishloq va ovullarda, shuningdek ular tarkibidagi mahallalarda hamda shaharlardagi mahallalarda fuqarolarning yig‘inlari o‘zini o‘zi boshqarish organlari bo‘lib, ular ikki yarim yil muddatga raisni (oqsoqolni) va uning maslahatchilarini saylaydi.
O‘zini o‘zi boshqarish organlarini saylash tartibi, faoliyatini tashkil etish hamda vakolat doirasi qonun bilan belgilanadi.

XXII bob. O’zbekiston Respublikasining sud hokimiyati

106-modda.

O‘zbekiston Respublikasida sud hokimiyati qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi hokimiyatlardan, siyosiy partiyalardan, boshqa jamoat birlashmalaridan mustaqil holda ish yuritadi.

107-modda.

O‘zbekiston Respublikasida sud tizimi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi, O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi, harbiy sudlar, Qoraqalpog‘iston Respublikasi fuqarolik va jinoyat ishlari bo‘yicha sudlari, fuqarolik va jinoyat ishlari bo‘yicha viloyatlar va Toshkent shahar sudlari, Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar iqtisodiy va ma’muriy sudlari, fuqarolik ishlari bo‘yicha tumanlararo, tuman, shahar sudlari, jinoyat ishlari bo‘yicha tuman, shahar sudlari, tumanlararo, tuman, shahar iqtisodiy sudlari va tuman, shahar ma’muriy sudlaridan iborat.
Sudlarni tashkil etish va ularning faoliyat ko‘rsatish tartibi qonun bilan belgilanadi.
Favqulodda sudlar tuzishga yo‘l qo‘yilmaydi.

108-modda.

O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi hokimiyat hujjatlarining Konstitutsiyaga muvofiqligi to‘g‘risidagi ishlarni ko‘radi.

O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimiga binoan O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati tomonidan O‘zbekiston Respublikasi Sudyalar oliy kengashi tavsiya etgan siyosat va huquq sohasidagi mutaxassislar orasidan, Qoraqalpog‘iston Respublikasining vakilini qo‘shgan holda saylanadi.

O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyaviy sudi o‘z tarkibidan O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudining raisini va uning o‘rinbosarini saylaydi.

109-modda.

O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi:

1) O‘zbekiston Respublikasi qonunlarining va O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalari qarorlarining, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti farmonlari, qarorlari va farmoyishlarining, hukumat, mahalliy davlat hokimiyati organlari qarorlarining, O‘zbekiston Respublikasi davlatlararo shartnomaviy va boshqa majburiyatlarining O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga muvofiqligini aniqlaydi;

2) O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti tomonidan imzolanguniga qadar O‘zbekiston Respublikasi konstitutsiyaviy qonunlarining, O‘zbekiston Respublikasi xalqaro shartnomalarini ratifikatsiya qilish to‘g‘risidagi O‘zbekiston Respublikasi qonunlarining O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga muvofiqligini aniqlaydi;

3) Qoraqalpog‘iston Respublikasi Konstitutsiyasining O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga, Qoraqalpog‘iston Respublikasi qonunlarining O‘zbekiston Respublikasining qonunlariga muvofiqligi to‘g‘risida xulosa beradi;

4) O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va qonunlari normalariga sharh beradi;

5) O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudining muayyan ishda qo‘llanilishi lozim bo‘lgan normativ-huquqiy hujjatlarning O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga muvofiqligi to‘g‘risida sudlar tashabbusi bilan kiritilgan murojaatini ko‘rib chiqadi;

6) konstitutsiyaviy sudlov ishlarini yuritish amaliyotini umumlashtirish natijalari yuzasidan har yili O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalariga va O‘zbekiston Respublikasi Prezidentiga mamlakatdagi konstitutsiyaviy qonuniylikning holati to‘g‘risida axborot taqdim etadi;

7) O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va qonunlari bilan berilgan vakolati doirasida boshqa ishlarni ko‘rib chiqadi.

Konstitutsiyaviy sudning hujjati rasmiy e’lon qilingan kundan e’tiboran kuchga kiradi.

Konstitutsiyaviy sudning hujjati qat’iy va uning ustidan shikoyat qilinishi mumkin emas.

Konstitutsiyaviy sudni tashkil etish va uning faoliyati tartibi qonun bilan belgilanadi.

110-modda.

O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi fuqarolik, jinoiy, iqtisodiy va ma’muriy sud ishlarini yuritish sohasida sud hokimiyatining oliy organi hisoblanadi.

U tomonidan qabul qilingan hujjatlar qat’iy va O‘zbekiston Respublikasining barcha hududida bajarilishi majburiydir.

O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi quyi sudlarning sudlov faoliyati ustidan nazorat olib borish huquqiga ega.

111-modda.

O‘zbekiston Respublikasi Sudyalar oliy kengashi sudyalar hamjamiyatining organi bo‘lib, u O‘zbekiston Respublikasida sud hokimiyatining mustaqilligi konstitutsiyaviy prinsipiga rioya etilishini ta’minlashga ko‘maklashadi.

O‘zbekiston Respublikasi Sudyalar oliy kengashini tashkil etish va uning faoliyati tartibi qonun bilan belgilanadi.

112-modda.

Sudyalar mustaqildirlar, faqat qonunga bo‘ysunadilar. Sudyalarning odil sudlovni amalga oshirish borasidagi faoliyatiga biron-bir tarzda aralashishga yo‘l qo‘yilmaydi va bunday aralashish qonunga muvofiq javobgarlikka sabab bo‘ladi.
Sudyalarning daxlsizligi qonun bilan kafolatlanadi.
Sudyalar senator, davlat hokimiyati vakillik organlarining deputati bo‘lishi mumkin emas.
Sudyalar siyosiy partiyalarning a’zosi bo‘lishi, siyosiy harakatlarda ishtirok etishi, shuningdek ilmiy va pedagogik faoliyatdan tashqari haq to‘lanadigan boshqa biron-bir faoliyat turlari bilan shug‘ullanishi mumkin emas.
Sudya vakolat muddati tugagunga qadar sudyalik vazifasidan qonunda ko‘rsatilgan asoslar bo‘lgandagina ozod etilishi mumkin.

113-modda.

Hamma sudlarda ishlar ochiq ko‘riladi. Ishlarni yopiq majlisda tinglashga qonunda belgilangan hollardagina yo‘l qo‘yiladi.

114-modda.

Sud hokimiyati chiqargan hujjatlar barcha davlat organlari, jamoat birlashmalari, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, mansabdor shaxslar va fuqarolar uchun majburiydir.

115-modda.

O‘zbekiston Respublikasida sud ishlarini yuritish o‘zbek tilida, qoraqalpoq tilida yoki muayyan joydagi ko‘pchilik aholi so‘zlashadigan tilda olib boriladi. Sud ishlari olib borilayotgan tilni bilmaydigan sudda qatnashuvchi shaxslarning tarjimon orqali ish materiallari bilan to‘la tanishish va sud ishlarida ishtirok etish huquqi hamda sudda ona tilida so‘zlash huquqi ta’minlanadi.

116-modda.

Ayblanuvchi himoyalanish huquqi bilan ta’minlanadi.
Tergov va sud ishini yuritishning har qanday bosqichida malakali yuridik yordam olish huquqi kafolatlanadi. Fuqarolarga, korxona, muassasa va tashkilotlarga yuridik yordam berish uchun advokatura faoliyat ko‘rsatadi. Advokaturani tashkil etish va uning ish tartibi qonun bilan belgilanadi.

XXIII bob. Saylov tizimi

117-modda.

O‘zbekiston Respublikasining fuqarolari davlat hokimiyati vakillik organlariga saylash va saylanish huquqiga egadirlar. Har bir saylovchi bir ovozga ega. Ovoz berish huquqi, o‘z xohish irodasini bildirish tengligi va erkinligi qonun bilan kafolatlanadi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasiga hamda Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesiga, viloyatlar, tumanlar, shaharlar davlat hokimiyati vakillik organlariga saylov tegishincha ularning konstitutsiyaviy vakolat muddati tugaydigan yilda — dekabrь oyi uchinchi o‘n kunligining birinchi yakshanbasida o‘tkaziladi. Saylovlar umumiy, teng va to‘g‘ridan-to‘g‘ri saylov huquqi asosida yashirin ovoz berish yo‘li bilan o‘tkaziladi. O‘zbekiston Respublikasining o‘n sakkiz yoshga to‘lgan fuqarolari saylash huquqiga egadirlar.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati a’zolari Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesi, viloyatlar, tumanlar va shaharlar davlat hokimiyati vakillik organlari deputatlarining tegishli qo‘shma majlislarida mazkur deputatlar saylanganidan so‘ng bir oy ichida ular orasidan yashirin ovoz berish yo‘li bilan saylanadilar.
Sud tomonidan muomalaga layoqatsiz deb topilgan fuqarolar, shuningdek sud hukmi bilan ozodlikdan mahrum etish joylarida saqlanayotgan shaxslar saylanishi mumkin emas va saylovda qatnashmaydilar. Boshqa har qanday hollarda fuqarolarning saylov huquqlarini to‘g‘ridan-to‘g‘ri yoki bilvosita cheklashga yo‘l qo‘yilmaydi.
O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi bir vaqtning o‘zida ikkidan ortiq davlat hokimiyati vakillik organining deputati bo‘lishi mumkin emas.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovini, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga saylovni, shuningdek O‘zbekiston Respublikasi referendumini tashkil etish va o‘tkazish uchun O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan faoliyatining asosiy printsiplari mustaqillik, qonuniylik, kollegiallik, oshkoralik va adolatlilikdan iborat bo‘lgan O‘zbekiston Respublikasi Markaziy saylov komissiyasi tuziladi.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy saylov komissiyasi o‘z faoliyatini doimiy asosda amalga oshiradi va o‘z faoliyatida O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga, O‘zbekiston Respublikasining saylov to‘g‘risidagi hamda referendum to‘g‘risidagi qonunlariga va boshqa qonunlarga amal qiladi.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy saylov komissiyasining a’zolari Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesining, xalq deputatlari viloyatlar va Toshkent shahar Kengashlarining tavsiyasi bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi va Senati tomonidan saylanadi.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy saylov komissiyasining Raisi komissiya a’zolari orasidan O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimi bo‘yicha komissiya majlisida saylanadi.
Saylov o‘tkazish tartibi qonun bilan belgilanadi.

XXIV bob. Prokuratura

118-modda.

O‘zbekiston Respublikasi hududida qonunlarning aniq va bir xilda bajarilishi ustidan nazoratni O‘zbekiston Respublikasining Bosh prokurori va unga bo‘ysunuvchi prokurorlar amalga oshiradi.

119-modda.

Prokuratura organlarining yagona markazlashtirilgan tizimiga O‘zbekiston Respublikasining Bosh prokurori boshchilik qiladi.
Qoraqalpog‘iston Respublikasining Prokurori O‘zbekiston Respublikasining Bosh prokurori bilan kelishilgan holda Qoraqalpog‘iston Respublikasining oliy vakillik organi tomonidan tayinlanadi.
Viloyatlarning prokurorlari, tuman va shahar prokurorlari O‘zbekiston Respublikasining Bosh prokurori tomonidan tayinlanadi.
O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokurorining, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Prokurorining, viloyat, tuman va shahar prokurorlarining vakolat muddati — besh yil.

120-modda.

O‘zbekiston Respublikasi prokuratura organlari o‘z vakolatlarini har qanday davlat organlari, jamoat birlashmalari va mansabdor shaxslardan mustaqil holda, faqat qonunga bo‘ysunib amalga oshiradilar.
Prokurorlar o‘z vakolatlari davrida siyosiy partiyalarga va siyosiy maqsadlarni ko‘zlovchi boshqa jamoat birlashmalariga a’zolikni to‘xtatib turadilar.
Prokuratura organlarini tashkil etish, ularning vakolatlari va faoliyat ko‘rsatish tartibi qonun bilan belgilanadi.

121-modda.

O‘zbekiston Respublikasi hududida jinoyatchilikka qarshi kurash bo‘yicha tezkor-qidiruv, tergov va boshqa maxsus vazifalarni mustaqil ravishda bajaruvchi xususiy kooperativ tashkilotlar, jamoat birlashmalari va ularning bo‘linmalarini tuzish hamda ularning faoliyat ko‘rsatishi ta’qiqlanadi.
Qonuniylik va huquqiy tartibotni, fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini himoya qilishda huquqni muhofaza qiluvchi organlarga jamoat tashkilotlari va fuqarolar yordam ko‘rsatishlari mumkin.

XXV bob. Moliya va kredit

122-modda.

O‘zbekiston Respublikasi o‘z moliya va pul-kredit tizimiga ega.
O‘zbekistonning Davlat byudjeti Respublika byudjetidan, Qoraqalpog‘iston Respublikasi byudjetidan va mahalliy budjetlardan iborat.

123-modda.

O‘zbekiston Respublikasi hududida yagona soliq tizimi amal qiladi. Soliqlar joriy qilishga faqat O‘zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi haqli.

124-modda.

O‘zbekiston Respublikasining bank tizimini respublika Markaziy banki boshqaradi.

XXVI bob. Mudofaa va xavfsizlik

125-modda.

O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari O‘zbekiston Respublikasining davlat suverenitetini va hududiy yaxlitligini, aholining tinch hayoti va xavfsizligini himoya qilish uchun tuziladi.
Qurolli Kuchlarning tuzilishi va ularni tashkil etish qonun bilan belgilanadi.

126-modda.

O‘zbekiston Respublikasi o‘z xavfsizligini ta’minlash uchun yetarli darajada qurolli kuchlariga ega.

Oltinchi bo’lim. Konstitutsiyaga o’zgartirish kiritish tartibi

127-modda.

O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga o‘zgartirishlar tegishincha O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi deputatlari va Senati a’zolari umumiy sonining kamida uchdan ikki qismidan iborat ko‘pchiligi tomonidan qabul qilingan qonun yoki O‘zbekiston Respublikasining referendumi bilan kiritiladi.

128-modda.

O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tegishli taklif kiritilgandan keyin olti oy mobaynida Konstitutsiyaga o‘zgartirishlar hamda tuzatishlar kiritish to‘g‘risida keng va har taraflama muhokamani hisobga olgan holda qonun qabul qilishi mumkin. Agar Oliy Majlis Konstitutsiyaga o‘zgartirish kiritish to‘g‘risidagi taklifni rad etsa, taklif bir yil o‘tgandan keyingina qayta kiritilishi mumkin.

(O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi son)

Kaynak: http://constitution.uz/oz/clause/
Erişim tarihi: 9.6.2020

[turan_editor]

Kırgız Cumhuriyeti Anayasası

(Otomatik tercüme ile Rusçadan Türkçeye çevrilmiştir.)

KIRGIZ CUMHURİYETİ ANAYASASI
27 Haziran 2010 Referandum (ulusal oylama) kabul edildi.

(27 Haziran 2010 tarihinde Kırgız Cumhuriyeti Kanunu ile yürürlüğe girmiştir) (28 Aralık 2016 tarihinde Kırgız Cumhuriyeti Kanunu ile değiştirilmiştir # 218)

(Resmi metin 11 Aralık 2016'da referandumda (ülke çapında oylama) yapılan değişiklikler ve (devlet metinleri ve resmi dillerdeki tutarsızlıkların giderilmesi dikkate alınarak)

Biz, Kırgızistan halkı,

halkımızın özgürlüğü için hayatlarını veren kahramanları hatırlamak;

insan yaşamının, sağlığının, haklarının ve özgürlüklerinin en yüksek değere sahip olduğu özgür ve bağımsız bir demokratik devlet kurma hedefine olan bağlılığımızı teyit ederek;

Ülkenin geleceğine olan inancımızı ve Kırgız devletini geliştirmek ve güçlendirmek, halkın devlet egemenliğini ve birliğini korumak, dilini ve kültürünü geliştirmek için değişmez irademizi ifade ederek;

hukukun üstünlüğünü sağlayarak halkın sosyal adaletini, eşitliğini, ekonomik refahını ve ruhsal gelişimini teşvik etmek;

Bu Anayasayı, atalarımızın barış ve uyum içinde yaşama, doğa ile tatlı olma konusundaki kutsal emrinin onuruna kabul ediyoruz.

(28 Aralık 2016 # 218 Kırgız Cumhuriyeti Kanunu ile değiştirilmiştir)

BİRİNCİ KISIM
ANAYASA YAPISININ TEMELLERİ

MADDE 1.

1. Kırgız Cumhuriyeti (Kırgızistan) egemen, demokratik, yasal, laik, üniter, sosyal bir devlettir.

2. Kırgız Cumhuriyeti topraklarında tam devlet gücüne sahiptir ve iç ve dış politikalarını bağımsız olarak takip eder.

Makale 2.

1. Kırgızistan halkı, Kırgızistan'daki bağımsızlığın ve devlet gücünün tek kaynağıdır.

2. Kırgızistan halkı, bu Anayasa ve yasalar temelinde, doğrudan seçim ve referandumların yanı sıra bir devlet organları sistemi ve yerel özyönetim organları aracılığıyla güçlerini kullanacaktır.

3. Kanunlar ve devlet açısından önem taşıyan diğer önemli konular referanduma konulabilir (ülke çapında oylama). Referandum yapma prosedürü ve referanduma sunulacak konuların listesi anayasa hukuku ile belirlenir.

4. Seçimler ücretsizdir.

Başkan Jogorku Kenesh'in milletvekillerinin seçimleri, yerel özyönetimin temsili organlarının milletvekilleri, evrensel, eşit ve doğrudan oy hakkı temelinde gizli oyla yapılır.

18 yaşını doldurmuş Kırgız Cumhuriyeti vatandaşları oy kullanma hakkına sahiptir.

5. Devlet, karar verme düzeyi de dahil olmak üzere, yasalar tarafından devlet organlarında ve yerel özyönetim organlarında oluşturulan çeşitli sosyal grupların temsili için koşullar yaratacaktır.

Makale 3

Kırgız Cumhuriyeti'ndeki devlet gücü:

1) halk tarafından seçilen Jogorku Kenesh ve Başkan tarafından temsil edilen ve sağlanan halk gücünün üstünlüğü;

2) devlet gücünün ayrılması;

3) devlet organlarının ve yerel öz-yönetim organlarının halka hesap verebilirliği ve şeffaflığı, yetkilerinin halkın yararına kullanılması;

4) kamu otoritelerinin ve yerel öz-yönetim organlarının görev ve yetkilerinin açıkça ayrılması.

MADDE 4.

1. Siyasi çeşitlilik ve çok partili sistem Kırgız Cumhuriyeti'nde tanınacaktır.

2. Siyasi partiler, sendikalar ve diğer kamu dernekleri, haklarını ve özgürlüklerini kullanmak ve vatandaşların özgürlüklerini, siyasi, ekonomik, sosyal, emek, kültürel ve diğer çıkarlarını korumak amacıyla özgür ifade ve ortak çıkarlar temelinde kurulabilir.

3. Siyasi partiler, vatandaşların siyasi iradesinin ifade edilmesini teşvik edecek, Jogorku Kenesh, Başkan ve yerel öz yönetim organlarının seçimine katılacaklardır.

4. Kırgız Cumhuriyeti'nde aşağıdakiler yasaktır:

1) devlet, belediye ve parti kurumlarının birleşmesi; devlet ve belediye kurum ve kuruluşlarında parti örgütlerinin oluşturulması ve işleyişi; resmi işlerin dışında yürütüldükleri durumlar dışında, devlet ve belediye çalışanları tarafından parti çalışması yapmak;

2) siyasi partilere asker, kolluk kuvvetleri ve hakimlerin üyeliği, herhangi bir siyasi partiye destekleri;

3) dini ve etnik temelde siyasi partilerin oluşturulması, dini dernekler tarafından siyasi hedeflerin takip edilmesi;

4) vatandaş dernekleri tarafından militarize yapıların oluşturulması;

5) faaliyetleri anayasal düzenin zorla değiştirilmesini, ulusal güvenliğe verilen zararı, sosyal, ırksal, etnik, etnik ve dini nefreti kışkırtmayı amaçlayan siyasi partilerin, kamu ve dini derneklerin, temsilciliklerinin ve şubelerinin işleyişi.

Makale 5

1. Devlet ve bedenleri toplumun sadece bir bölümüne değil, tüm topluma hizmet eder.

2. Halkın hiçbir parçası, dernek yok, hiç kimse devlette iktidarı ele geçirme hakkına sahip değil. Devlet iktidarının gasp edilmesi özellikle ciddi bir suçtur.

3. Devlet, organları, yerel özyönetim organları ve yetkilileri bu Anayasa ve yasalarda tanımlanan güçlerin ötesine geçemez.

4. Devlet organları, yerel özyönetim organları ve yetkilileri, yasalarla belirlenen prosedüre uygun olarak yasadışı eylemlerden sorumludur.

Makale 6

1. Anayasa en yüksek yasal güce sahiptir ve doğrudan Kırgız Cumhuriyeti'nde uygulanabilir.

2. Anayasaya göre, anayasal kanunlar, yasalar ve diğer normatif yasal düzenlemeler kabul edilir.

3. Kırgız Cumhuriyeti'nin taraf olduğu ve yasalara göre yürürlüğe giren uluslararası anlaşmalar ile uluslararası hukukun genel kabul görmüş ilke ve normları, Kırgız Cumhuriyeti hukuk sisteminin ayrılmaz bir parçasıdır.

Uluslararası anlaşmaların uygulanmasına ilişkin usul ve koşullar ile uluslararası hukukun genel kabul görmüş ilke ve normları kanunla belirlenir.

4. Yasaların ve diğer normatif yasal işlemlerin resmi olarak yayınlanması, yürürlüğe girmeleri için zorunlu bir koşuldur.

5. Yeni yükümlülükler veya ağırlaştırıcı yükümlülükler getiren bir kanun veya diğer normatif yasal düzenlemeler, bir önceki döneme uygulanmaz.

(28 Aralık 2016 # 218 Kırgız Cumhuriyeti Kanunu ile değiştirilmiştir)

Makale 7

1. Hiçbir din Kırgız Cumhuriyeti'nde devlet veya zorunlu din olarak kabul edilemez.

2. Din ve tüm ritüeller devletten ayrılır.

3. Dini birliklerin ve din adamlarının devlet organlarının faaliyetlerine müdahalesi yasaktır.

Madde 8.

1. Kırgız Cumhuriyeti'nin modern sınır bölgesi sağlam ve dokunulmazdır.

2. Kamu yönetimi ve yerel özyönetimin örgütlenmesi amacıyla, Kırgız Cumhuriyeti toprakları kanunla tanımlanan idari-bölgesel birimlere bölünecektir.

3. Bişkek ve Oş şehirleri, statüsü kanunla belirlenen cumhuriyet değerine sahip şehirler olarak kabul edilir.

Madde 9.

1. Kırgız Cumhuriyeti, iyi yaşam koşulları yaratmayı, bireyin ve istihdamın serbest gelişimini desteklemeyi amaçlayan sosyal programlar geliştirecektir.

2. Kırgız Cumhuriyeti, sosyal açıdan savunmasız vatandaş kategorilerine, garanti edilen asgari ücrete, işgücüne ve sağlığın korunmasına destek vermektedir.

3. Kırgız Cumhuriyeti sosyal hizmetler, sağlık hizmetleri sistemini geliştirir, devlet emekli maaşları, sosyal yardımlar ve diğer sosyal koruma garantilerini kurar.

Madde 10.

1. Kırgız dili, Kırgız Cumhuriyeti'ndeki devlet dilidir.

2. Kırgız Cumhuriyeti'nde Rus dili resmi dil olarak kullanılmaktadır.

3. Kırgız Cumhuriyeti, Kırgızistan halkını oluşturan tüm etnik grupların temsilcilerinin, anadilini koruma, çalışma ve geliştirme koşulları yaratma hakkını garanti eder.

MADDE 11.

1. Kırgız Cumhuriyeti'nin devlet sembolleri vardır - Bayrak, Amblem, Marşı. Tanımları ve resmi kullanım prosedürleri kanunla belirlenir.

2. Bişkek şehri Kırgız Cumhuriyeti'nin başkentidir.

3. Kırgız Cumhuriyeti'nin para birimi som.

Madde 12.

1. Kırgız Cumhuriyeti farklı mülkiyet türlerini tanır ve özel, devlet, belediye ve diğer mülkiyet biçimlerinin eşit şekilde korunmasını garanti eder.

2. Özellik dokunulmazdır. Hiç kimse keyfi olarak mal ve mülkünden mahrum edilemez.

Mülk sahibinin iradesine karşı el konulmasına sadece mahkeme kararı ile izin verilir.

Nüfusun ulusal güvenliğini, kamu düzenini, sağlığını ve ahlakını korumak için, başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması, yasanın öngördüğü hallerde mahkeme kararı olmaksızın zorla mallara el konulmasına izin verilmektedir. Bu tür bir geri çekilmenin yasallığı bir mahkeme tarafından gözden geçirilmelidir.

Kanunla tanımlanan kamu ihtiyaçları için mülklere el konulması, mülkün değeri ve mülkten yoksun bırakılması sonucu ortaya çıkan diğer kayıplar için adil ve ön teminatlı bir mahkeme kararı ile yürütülebilir.

3. Vatandaşların ve tüzel kişilerin sahip olduğu mülklerin devlet mülkiyetine devri (kamulaştırılması), söz konusu mülkün değerinin ve diğer masrafların geri ödenmesi ile yasaya göre yapılır.

4. Kırgız Cumhuriyeti, vatandaşlarının ve tüzel kişilerin mallarını ve diğer devletlerin topraklarında bulunan kendi mallarını koruyacaktır.

5. Arazi, mineral kaynakları, hava sahası, sular, ormanlar, flora ve fauna ve diğer doğal kaynaklar Kırgız Cumhuriyeti'nin münhasır mülküdür, birleşik ekolojik sistemi korumak için Kırgızistan halkının yaşamı ve faaliyeti için bir temel olarak kullanılmaktadır ve özel devlet koruması altındadır. .

Arazi, özel mülkiyete ait olmayan meralar dışında özel, belediye ve diğer mülkiyet türlerinde de olabilir.

6. Sahiplerinin haklarının kullanılmasına ilişkin sınırlar ve prosedür ile bunların korunmasına ilişkin güvenceler kanunla belirlenir.

Madde 13.

1. Kırgız Cumhuriyeti devlet bütçesi, cumhuriyetçi ve yerel bütçelerden oluşur ve devletin gelir ve giderlerini içerir.

2. Cumhuriyetçi ve yerel bütçelerin oluşturulması, benimsenmesi, kullanılması ve bunların uygulanmasının denetlenmesi prosedürü kanunla belirlenir. Cumhuriyetçi bütçe - kanunen, yerel bütçeler ilgili temsilci organların kararı ile kabul edilir.

3. Kırgız Cumhuriyeti'nde tek bir vergi sistemi vardır. Vergi uygulama hakkı Jogorku Kenesh'e aittir. Yeni vergiler oluşturan ve vergi mükelleflerinin durumunu kötüleştiren mevzuat bir önceki döneme uygulanmaz.

Madde 14.

1. Kırgız Cumhuriyeti, askeri güç tarafından çözülebilecek genişletici, saldırgan hedefler ve bölgesel iddialar izlemez, devlet yaşamının militarizasyonunu, devletin ve faaliyetlerinin savaş görevlerine tabi tutulmasını reddeder. Kırgız Cumhuriyeti Silahlı Kuvvetleri, kendini savunma ve yeterli savunma ilkelerine uygun olarak oluşturulacaktır.

2. Kırgızistan ve müşterek savunma yükümlülükleri ile bağlantılı diğer devletlere yönelik saldırılar haricinde, savaş hakkı tanınmayacaktır. Kırgız Cumhuriyeti Silahlı Kuvvetleri birimlerinin Kırgızistan toprakları dışında her bir konuşlandırılmasına izin, toplam milletvekili sayısının üçte ikisinden az olmayan bir çoğunluk ile Jogorku Kenesh tarafından kabul edilecektir.

3. Kırgız Cumhuriyeti Silahlı Kuvvetlerinin devletin iç politik meselelerini ele almak için kullanılması yasaktır.

4. Kırgız Cumhuriyeti, uyumlu ve adil bir yaşam, karşılıklı yarar sağlayan işbirliği ve küresel ve bölgesel sorunların barışçıl çözümü için çaba gösterecektir.

Makale 15

Bu Anayasa ve anayasa yasalarının öngördüğü usule uygun olarak, Kırgız Cumhuriyeti'nde olağanüstü hal veya sıkıyönetim hali uygulanabilir.

İKİNCİ BÖLÜM
İNSAN VE VATANDAŞ HAKLARI VE ÖZGÜRLÜKLER

Birinci Bölüm
Genel Hükümler

Madde 16.

1. İnsan hakları ve özgürlükleri devredilemez ve doğumdan itibaren herkese aittir.

İnsan hakları ve özgürlükleri Kırgız Cumhuriyeti'nin en yüksek değerleri arasındadır. Doğrudan uygulanırlar, tüm devlet organlarının, yerel yönetimlerin ve yetkililerinin faaliyetlerinin anlamını ve içeriğini belirlerler.

2. Kırgız Cumhuriyeti, kendi toprakları ve yargı yetkisi altındaki herkesin hak ve özgürlüklerine saygı gösterecek ve bunları güvence altına alacaktır.

Hiç kimse cinsiyet, ırk, dil, engellilik, etnik köken, din, yaş, siyasi veya diğer inançlar, eğitim, köken, mülk veya diğer statü veya diğer koşullar temelinde ayrımcılığa maruz bırakılamaz.

Uluslararası yükümlülüklere uygun olarak, farklı sosyal gruplar için eşit fırsatlar sağlamayı amaçlayan yasayla oluşturulan özel tedbirler ayrımcılık olarak değerlendirilmez.

3. Kırgız Cumhuriyeti'nde herkes yasa ve mahkemeler önünde eşittir.

4. Kırgız Cumhuriyeti'nde erkekler ve kadınlar eşit haklara, özgürlüklere ve bunların uygulanması için eşit fırsatlara sahiptir.

5. Çocuğun yüksek yararı sağlama ilkesi Kırgız Cumhuriyeti'nde uygulanacaktır.

(28 Aralık 2016 # 218 Kırgız Cumhuriyeti Kanunu ile değiştirilmiştir)

MADDE 17.

Bu Anayasa ile oluşturulan haklar ve özgürlükler her bakımdan yeterli görülmeyecek ve evrensel olarak tanınan diğer insan ve sivil hak ve özgürlüklerin reddi veya ayrımcılığı olarak yorumlanmayacaktır.

Madde 18.

Herkesin bu Anayasa ve yasalar tarafından yasaklanmamış herhangi bir faaliyette bulunma hakkı vardır.

Madde 19.

1. Kırgız Cumhuriyeti'ndeki yabancı uyruklu vatandaşlar ve vatansız kişiler, yasalar veya Kırgız Cumhuriyeti'nin taraf olduğu uluslararası bir antlaşma dışında, Kırgız Cumhuriyeti vatandaşlarıyla aynı haklara sahip olacak ve aynı görevleri yapacaklardır.

2. Kırgız Cumhuriyeti, yabancı vatandaşlara ve siyasi nedenlerle zulüm gören vatansız kişilere ve uluslararası yükümlülüklere uygun olarak insan hakları ve özgürlükleri ihlal edilen kişilere sığınma hakkı tanıyacaktır.

Madde 20.

1. Kırgız Cumhuriyeti, insan ve medeni hak ve özgürlükleri reddeden veya aşağılayan yasaları kabul etmeyecektir.

2. Ulusal güvenliği, kamu düzenini, kamu sağlığını, ahlakı ve başkalarının hak ve özgürlüklerini korumak amacıyla insan ve medeni haklar ve özgürlükler Anayasa ve kanunlarla kısıtlanabilir. Bu tür kısıtlamalar, askeri veya diğer kamu hizmetlerinin özellikleri dikkate alınarak uygulanabilir. Kısıtlamalar belirtilen hedeflerle orantılı olmalıdır.

İnsan ve sivil hak ve özgürlükleri kısıtlayan tüzük ve yönetmeliklerin kabul edilmesi yasaktır.

3. Haklar ve özgürlükler, Anayasa ve ötesinde öngörülenden başka amaçlarla yasalarla kısıtlanamaz.

4. Bu Yasanın aşağıdaki yasaklarla ilgili olarak verdiği garantilere herhangi bir kısıtlama getirilmeyecektir:

1) Ölüm cezası, işkence, diğer insanlık dışı veya onur kırıcı muamele veya onur kırıcı muamele kullanımına ilişkin kısıtlamalar;

2) gönüllü rızası gerektiği gibi ifade edilip onaylanana kadar kişiler üzerinde tıbbi, biyolojik ve psikolojik deneyler yapmak;

3) köleleştirilmiş, insan ticareti mağduru;

4) çocuk işçiliğinin kullanılması;

5) bir kişiyi sözleşmeden doğan yükümlülüklerini yerine getiremediği gerekçesiyle mahrum etmek;

6) küçük düşürücü bilgilerin yayılması için cezai kovuşturma;

7) fikirlerini, dini ve diğer inançlarını ifade etmeye ve reddetmeye zorlamak;

8) barışçıl bir toplantıya katılmaya mecbur;

9) onu etnik kökenini tanımlamaya zorlar;

10) keyfi olarak konuttan mahrum bırakılmıştır.

5. Bu Anayasa ile belirlenen aşağıdaki haklar hiçbir şekilde kısıtlanmayacaktır:

1) özgürlükten yoksun bırakılan herkesin insani muamele ve insan onuruna saygı gösterilmesini talep etmek;

2) af veya ceza değişikliği talebinde bulunmak;

3) davanın bir yüksek mahkeme tarafından yeniden ele alınması;

4) fikir özgürlüğü hakkında;

5) dini ya da diğer inançların özgür seçimi ve bulundurulması;

6) etnik kökeninin özgürce belirlenmesi ve belirtilmesi;

7) resmi görevlerin yerine getirilmesinde kamu otoritelerinin, yerel yönetim organlarının ve yetkililerinin yasadışı eylemlerinden kaynaklanan zarar durumundan tazminat;

8) adli koruma;

9) kamu eğitim kurumlarında ücretsiz temel genel ve ortaöğretim;

10) bir vatandaşın engelsiz Kırgız Cumhuriyeti'ne dönme hakkı.

(28 Aralık 2016 # 218 Kırgız Cumhuriyeti Kanunu ile değiştirilmiştir)

İkinci Bölüm
İnsan Hakları ve Özgürlükleri

Makale 21

Herkesin devredilemez yaşam hakkı vardır. Hiç kimse keyfi olarak hayatından mahrum edilemez. Ölüm cezası yasaktır.

Makale 22

1. Hiç kimse işkenceye, zalimane, insanlık dışı veya onur kırıcı ceza veya işlemlere tabi tutulamaz.

2. Özgürlüğünden yoksun bırakılan herkes, insanca muamele görme ve insanlık onurunu koruma hakkına sahiptir.

3. Usulüne uygun olarak bildirilmemiş ve onaylanmış gönüllü rızası bulunmayan kişiler üzerinde tıbbi, biyolojik veya psikolojik deneyler yapmak yasaktır.

Makale 23

1. Kırgız Cumhuriyeti'nde köleliğe ve insan ticaretine izin verilmemektedir.

2. Çocuk işçiliğinin sömürülmesi yasaktır.

3. Zorla çalıştırma, savaşla ilgili durumlar, doğal afetlerin sonuçlarının tasfiyesi ve diğer acil durumlar ve mahkeme kararının uygulanması dışında yasaktır.

Asker, alternatif (askeri olmayan) hizmete askere zorla çalıştırma olarak kabul edilmez.

Makale 24

1. Herkesin kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkı vardır.

2. Hiç kimse, sözleşmeden doğan hiçbir yükümlülüğü yerine getiremediği gerekçesiyle özgürlüğünden yoksun bırakılamaz.

3. Hiç kimse, mahkeme kararı olmaksızın ve gerekçesiyle ve yasaların belirlediği usule uygun olarak tutuklanamaz, gözaltına alınamaz veya hapse atılamaz.

4. Hiç kimse mahkeme kararı olmaksızın 48 saatten fazla gözaltında tutulamaz.

Gözaltına alınan her kişi, tutukluluğunun yasallığına karar vermek için tutukluluk anından itibaren 48 saat içinde derhal ve herhangi bir zamanda mahkemeye çıkarılmalıdır.

Bazı durumlarda, kanunen önemli ölçüde daha kısa tutukluluk süreleri gerekebilir.

Gözaltında tutulanların tümü, yasaların belirlediği usul ve süreklilik uyarınca gözaltı yasallığını kontrol etme hakkına sahiptir. Tutukluluk için bir gerekçe yoksa, kişi derhal serbest bırakılmalıdır.

5. Her tutuklu, gözaltı nedenlerini ve tıbbi muayene ve tıbbi yardıma erişim hakkı da dahil olmak üzere haklarını derhal açıklayacaktır.

Özgürlükten yoksun bırakıldığı andan itibaren, bir kişiye güvenlik, kendini savunma ve bir avukattan nitelikli hukuki yardıma erişim sağlanmasının yanı sıra bir savunma avukatı beklenir.

(28 Aralık 2016 # 218 Kırgız Cumhuriyeti Kanunu ile değiştirilmiştir)

Makale 25

1. Kırgız Cumhuriyeti'ndeki herkes hareket özgürlüğü, varış yeri ve ikamet yeri seçme hakkına sahiptir.

2. Herkesin Kırgız Cumhuriyeti dışında dolaşım özgürlüğü hakkı vardır.

Makale 26

1. Herkesin, savunması için gerekli tüm garantilere sahip olduğu bir kamu davasında yasaya göre suçlu olduğu kanıtlanıncaya kadar masum olduğu varsayılır. Bu ilkenin ihlali, mahkemeler aracılığıyla maddi ve manevi zararın tazmini için esastır.

2. Hiç kimse masumiyetini kanıtlamak zorunda değildir. Suçluluk şüphesi sanık lehine yorumlanır.

3. Hiç kimse yalnızca itirafı temelinde mahk bem edilemez.

4. Ceza davasında suçluluk kanıtlama yükümlülüğü savcıya aittir. Yasalara aykırı olarak elde edilen kanıtlar suçu kanıtlamak ve adli bir işlem yapmak için kullanılamaz.

5. Hiç kimse kendisine, eşine ve yasalarla belirlenen yakın akrabalarına karşı tanıklık etmek zorunda değildir. Tanıklık yapma yükümlülüğünden muafiyetin diğer halleri kanunla tespit edilebilir.

6. Herkesin jüri üyelerinin yasalara uygun olarak katılımıyla mahkemede yargılanma hakkı vardır.

7. İşlenen bir suç için zamanaşımı süresi dolduktan sonra cezai sorumluluktan çıkma hakkı kanunla düzenlenebilir. Soykırım ve ekosit suçları için zamanaşımı uygulamasına izin verilmez.

(28 Aralık 2016 # 218 Kırgız Cumhuriyeti Kanunu ile değiştirilmiştir)

Makale 27

1. Mahk conm edilen herkes, yasaya uygun olarak bir yüksek mahkemede yeniden yargılanma hakkına sahiptir.

2. Mahk conm edilen herkes affedilme veya cümle değiştirme hakkına sahiptir.

3. Hiç kimse aynı suçtan yasal olarak sorumlu tutulamaz.

Makale 28

1. Kişinin yükümlülüğünü kuran ya da ağırlaştıran bir yasa önceki döneme uygulanmaz. Hiç kimse, işlendiği sırada ulusal veya uluslararası yasalar uyarınca cezai suç teşkil etmeyen herhangi bir fiil veya ihmal nedeniyle herhangi bir cezai suçtan sorumlu tutulamaz. Suçun işlenmesinden sonra, onun yükümlülüğü iptal edilir veya hafifletilirse, yeni yasa uygulanır.

2. Yükümlülük getiren ceza hukuku benzer şekilde uygulanmaz.

Makale 29

1. Herkesin mahremiyet, onur ve haysiyetin korunması hakkı vardır.

2. Herkesin telefon ve diğer iletişimlerin, toptan, posta, telgraf, elektronik ve diğer iletişimlerin gizliliğine karşılık gelme hakkı vardır. Bu hakların kısıtlanmasına yalnızca yasaya ve adli bir yasaya dayanılarak izin verilir.

3. Bilginin toplanması, depolanması, kullanılması ve dağıtılması, bir kişinin özel hayatı hakkında, rızası olmadan gizli bilgilere izin verilmez, yasalar tarafından belirlenen durumlar hariç.

4. Herkesin gizli bilgilerin korunması, bir kişinin özel hayatı hakkındaki bilgilerin yasadışı toplama, depolama, yargılama da dahil olmak üzere yaygınlaştırılması ve ayrıca yasadışı eylemlerden kaynaklanan maddi ve manevi zararlar için tazminat alma hakkı garanti edilecektir.

Makale 30

1. Herkes konut ve kendisine ait olan veya başka bir yere ait olmayan diğer nesnelerin dokunulmazlığına hakkı vardır. Hiç kimse konut sahibinin iradesine göre konut ve diğer tesislere giremez.

2. Özel ve diğer özel mülkiyete ait konutlarda ve diğer nesnelerde arama yapılmasına, el koymalara, teftişlere ve diğer işlemlere izin verilmesi, bunların erişimine yalnızca mahkeme kararı ile izin verilir.

3. Kanunla öngörülen hallerde, aramalar, el koymalar, teftişler ve diğer eylemler ile devlet görevlilerinin özel ve diğer özel mülkiyete ve diğer tesislere erişimine, herhangi bir adli işlem yapılmadan izin verilecektir. Bu tür eylemlerin yasallığı ve geçerliliği bir mahkeme tarafından dikkate alınmalıdır.

4. Bu madde ile belirlenen garanti ve kısıtlamalar tüzel kişiler için de geçerlidir.

Makale 31

1. Herkesin düşünce ve ifade özgürlüğü hakkı vardır.

2. Herkesin ifade, konuşma ve basın özgürlüğü hakkı vardır.

3. Hiç kimse görüşünü ifade etmeye veya reddetmeye zorlanamaz.

4. Ulusal, etnik, ırksal, dini nefret, cinsiyet ve diğer sosyal tahakküm, ayrımcılık, düşmanlık veya şiddeti teşvik eden propaganda yasaktır.

Makale 32

1. Herkesin vicdan ve din özgürlüğü vardır.

2. Herkesin bireysel olarak ya da başkalarıyla birlikte herhangi bir dini uygulama ya da uygulama hakkı vardır.

3. Herkes dinini veya inancını özgürce seçme ve uygulama hakkına sahiptir.

4. Hiç kimse dini veya diğer inançlarını ifade etmeye veya reddetmeye zorlanamaz.

Makale 33

1. Herkesin bilgileri sözlü, yazılı veya başka bir şekilde özgürce arama, alma, saklama, kullanma ve yayma hakkı vardır.

2. Herkesin kamu makamları, yerel yönetim organları, kurumlar veya kuruluşlarda kendisi hakkında bilgi edinme hakkı vardır.

3. Herkes, kamu makamlarının, yerel yönetimlerin ve yetkililerinin faaliyetleri, kamu makamlarının ve yerel yönetimlerin katılımıyla tüzel kişiler ile ulusal ve yerel bütçelerden finanse edilen kuruluşlar hakkında bilgi alma hakkına sahiptir.

4. Herkesin devlet organları, yerel özyönetim organları ve yetkilileri tarafından tutulan bilgilere erişimi sağlanacaktır. Bilgi verme prosedürü kanunla belirlenir.

5. Hiç kimse, bir kişinin onuruna ve haysiyetine hakaret eden veya hakaret eden bilgileri yaydığı için cezai kovuşturma açılamaz.

Makale 34

1. Herkesin barışçıl toplantı özgürlüğü hakkı vardır. Hiç kimse bir toplantıya katılmaya zorlanamaz.

2. Barışçıl bir toplantının yapılmasını sağlamak için herkes yetkililere başvuruda bulunma hakkına sahiptir.

Barışçıl bir toplantının bildirilmemesi, duyurunun biçimine, içeriğine ve zamanlamasına uyulmamasının yanı sıra düzgün bir şekilde verilmesinin reddedilmesi nedeniyle barışçıl bir toplantının yasaklanmasına ve kısıtlanmasına izin verilmeyecektir.

3. Barışçıl meclislerin organizatörleri ve katılımcıları, huzurlu bir meclisin bildirimine, bildirimine, türüne, içeriğine ve son teslim tarihine uymamaktan sorumlu olmayacaktır.

Makale 35

Herkesin örgütlenme özgürlüğü hakkı vardır.

Makale 36

1. Aile toplumun temelidir. Aile, babalık, annelik, çocukluk - bir bütün olarak toplumun koruması altındadır ve yasalarla korunmaktadır.

2. Her çocuğun fiziksel, zihinsel, manevi, ahlaki ve sosyal gelişimi için gerekli yaşam standardına hakkı vardır.

3. Çocuğun gelişimi için gerekli yaşam koşullarını sağlama sorumluluğu, ebeveynleri ve velilerin her biri yeteneklerini ve mali yeteneklerine göre yetiştiren çocuklara aittir.

4. Devlet, ebeveyn bakımdan mahrum bırakılmış yetimlere ve çocuklara bakım, yetiştirme ve eğitim sağlayacaktır.

5. Yasal evlilik yaşına gelmiş bir erkek ve kadının gönüllü evliliği temelinde bir aile kurulur. İki tarafın rızası olmadan evliliğe izin verilmez. Evlilik devlet tarafından kayıt altına alınır.

Karı kocaların evlilikte ve ailede eşit hak ve sorumlulukları vardır.

(28 Aralık 2016 # 218 Kırgız Cumhuriyeti Kanunu ile değiştirilmiştir)

Makale 37

1. Kırgız Cumhuriyeti'nde insan hak ve özgürlüklerini ihlal etmeyen ulusal adetler ve gelenekler devlet tarafından desteklenecektir.

2. Yaşlılara saygı, akraba ve arkadaşlara bakım - herkesin görevi.

Makale 38

Herkes etnik kökenlerini özgürce belirleme ve ifade etme hakkına sahiptir. Hiç kimse etnik kökenini tanımlamaya ve ifade etmeye zorlanamaz.

Makale 39

Herkes, resmi makamların yerine getirilmesinde devlet makamlarının, yerel yönetimlerin ve yetkililerinin yasa dışı eylemlerinden kaynaklanan zararlar için tazminat alma hakkına sahiptir.

Makale 40

1. Herkes, bu Anayasa, yasalar, Kırgız Cumhuriyeti'nin taraf olduğu uluslararası antlaşmalar, evrensel olarak kabul edilmiş uluslararası hukuk ilkeleri ve normlarında öngörülen hak ve özgürlüklerinin yargısal olarak korunmasını güvence altına alacaktır.

Devlet yargısız ve yargılama öncesi yöntemlerin, insan ve medeni hak ve özgürlüklerin korunmasına yönelik tür ve yöntemlerin geliştirilmesini sağlar.

2. Herkes, hak ve özgürlüklerini yasalarca yasaklanmayan her şekilde savunma hakkına sahiptir.

3. Herkesin nitelikli yasal yardım alma hakkı vardır. Kanunla sağlanan davalarda, devlet yardımı pahasına adli yardım sağlanır.

Makale 41

1. Herkes, kanunla belirlenen zaman sınırları içinde kendisine cevap vermekle yükümlü olan kamu yetkililerine, yerel yönetimlere ve yetkililerine itiraz etme hakkına sahiptir.

2. Herkes, ihlal edilen hak ve özgürlüklerin korunması için uluslararası anlaşmalara uygun olarak uluslararası insan hakları kurumlarına itiraz etme hakkına sahiptir.

(28 Aralık 2016 # 218 Kırgız Cumhuriyeti Kanunu ile değiştirilmiştir)

Makale 42

1. Herkesin mülkünü ve faaliyetlerinin sonuçlarını alma, kullanma ve elden çıkarma hakkı vardır.

2. Herkesin ekonomik özgürlüğü ve yasalarını yasaklamayan herhangi bir ekonomik faaliyet için yeteneklerini ve mülklerini özgürce kullanma hakkı vardır.

3. Herkesin serbest emek, çalışma kapasitesinin kullanımı, meslek seçimi ve iş türü, iş güvenliği ve hijyen gerekliliklerini karşılayan çalışma koşullarının yanı sıra yasa tarafından belirlenen geçim seviyesinden daha düşük olmayan bir maaş hakkı vardır.

Makale 43

1. Herkesin grev yapma hakkı vardır.

Makale 44

1. Herkesin dinlenme hakkı vardır.

2. En uzun çalışma saatleri, en kısa haftalık dinlenme ve ücretli yıllık izin süresi ile dinlenme hakkını kullanmak için diğer temel şartlar kanunla belirlenir.

Makale 45

1. Herkesin eğitim hakkı vardır.

2. Temel genel eğitim zorunludur.

Herkesin kamu eğitim kurumlarında temel ve genel orta öğretimi serbest bırakma hakkı vardır.

3. Devlet, her vatandaşın okul öncesi eğitimden temel genel eğitim kurumlarına kadar devleti, resmi ve bir uluslararası dili öğrenmesi için koşullar yaratacaktır.

4. Devlet, devlet, belediye ve özel okulların gelişimi için koşullar yaratır.

5. Devlet, fiziksel kültür ve sporun gelişmesi için koşullar yaratır.

Makale 46

1. Herkesin barınma hakkı vardır.

2. Hiç kimse keyfi olarak evinden mahrum edilemez.

3. Kamu idareleri ve yerel öz-yönetim organları konut inşaatını destekleyecek ve konut hakkının kullanılması için koşullar yaratacaktır.

4. Barınma, düşük gelirli ve muhtaç diğer kişilere devletten, belediyeden ve diğer konut fonlarından veya sosyal kurumlardan gerekçelerle ve yasaların öngördüğü usule veya mümkünse bir ücret karşılığında ücretsiz olarak sağlanacaktır.

Makale 47

1. Herkesin sağlık hakkı vardır.

2. Devlet, herkes için tıbbi bakım koşulları yaratacak ve sağlık hizmetlerinin kamu, belediye ve özel sektörlerinin geliştirilmesi için önlemler alacaktır.

3. Ücretsiz tıbbi bakım ve ayrıca tercihli tıbbi bakım, yasaların sağladığı devlet garantileri dahilinde sağlanır.

4. Memurlar, insan yaşamını ve sağlığını tehlikeye atan gerçekleri ve durumları gizledikleri takdirde yasaya göre sorumludurlar.

Makale 48

1. Herkesin yaşam ve sağlık için elverişli bir çevre hakkı vardır.

2. Herkes, doğanın kullanımıyla ilgili eylemler sonucunda sağlık veya mülke verilen zararı tazmin etme hakkına sahiptir.

3. Herkes doğal çevreyi, bitki örtüsünü ve faunayı dikkatli bir şekilde tedavi etmekle yükümlüdür.

Makale 49

1. Herkese öğretim, edebi, sanatsal, bilimsel, teknik ve diğer yaratıcılık biçimleri özgürlüğü verilecektir.

2. Herkesin kültürel yaşama katılma ve kültürel değerlerden yararlanma hakkı vardır.

Devlet, tarihi eserlerin ve diğer kültürel miras nesnelerinin korunmasını sağlar.

3. Fikri mülkiyet yasa ile korunmaktadır.

Üçüncü Bölüm
Vatandaşlık. Bir vatandaşın hak ve sorumlulukları

Makale 50

1. Bir vatandaş, vatandaşlığına göre haklara sahip olacak ve görevleri yerine getirecektir.

2. Hiçbir vatandaş, anayasa hukuku ile belirlenen usuller ve davalar dışında, vatandaşlığından ve vatandaşlığını değiştirme hakkından mahrum edilemez. Kırgız Cumhuriyeti vatandaşı olan kişiler, Kırgız Cumhuriyeti'nin taraf olduğu mevzuata ve uluslararası antlaşmalara uygun olarak başka bir devletin vatandaşı olarak tanınmaktadır.

3. Kırgız Cumhuriyeti dışında yaşayan Kırgızlar, başka bir devletin vatandaşlığına bakılmaksızın Kırgız Cumhuriyeti vatandaşlığını basitleştirilmiş bir şekilde edinme hakkına sahiptir.

Kırgız Cumhuriyeti vatandaşlığına izin verme usul ve koşulları kanunla belirlenir.

4. Bir vatandaş cumhuriyetten sürülemez veya başka bir devlete iade edilemez.

5. Kırgız Cumhuriyeti, vatandaşlarının sınırlarının dışında korunmasını ve korunmasını garanti eder.

(28 Aralık 2016 # 218 Kırgız Cumhuriyeti Kanunu ile değiştirilmiştir)

Makale 51

Vatandaşların engelsiz Kırgız Cumhuriyeti'ne dönme hakları vardır.

Makale 52

1. Vatandaşların:

1) ulusal ve yerel öneme sahip yasaların ve kararların tartışılmasına ve kabul edilmesine katılmak;

2) bu Anayasa ve yasalar tarafından belirlenen prosedüre uygun olarak kamu makamlarını ve yerel özyönetim organlarını seçer ve seçer;

3) anayasa hukuku ile öngörülen usule uygun olarak referanduma katılmak.

2. Vatandaşların devlet ve halkın önemi konularında insanların kurultaylarını tutma hakları vardır.

Halkın kurultayının kararı, ilgili organlara teklif olarak gönderilir.

İnsanların kurultayını tutma prosedürü kanunla belirlenir.

3. Vatandaşların cumhuriyetçi ve yerel bütçelerin oluşturulmasına katılma, ayrıca bütçeden fiili harcamalar hakkında bilgi alma hakkı vardır.

4. Vatandaşlar, devlete ve belediye hizmetine girerken eşit haklara ve eşit fırsatlara sahiptir, yasaların öngördüğü şekilde terfi eder.

5. Kırgız Cumhuriyeti'nin diğer milletlerden olan vatandaşlarının siyasi kamu ve yargı makamlarına sahip olma hakları yoktur. Bu tür bir kısıtlama, diğer kamu hizmetleri için kanunla belirlenebilir.

Makale 53

1. Vatandaşlara, yaşlılık, hastalık veya iş göremezlik durumu ya da bir ekmek adamının usulüne ve yasaların öngördüğü şartlara uygun olarak kaybedilmesi durumunda sosyal güvenlik sağlanacaktır.

2. Devletin ekonomik kapasitesine bağlı olarak, emekli maaşları ve sosyal yardım, yasanın sağladığı geçim düzeyinden daha az olmayan bir yaşam standardı sağlayacaktır.

3. Gönüllü sosyal sigorta, ilave sosyal güvenlik ve yardım türlerinin oluşturulması desteklenmektedir.

4. Devletin sosyal faaliyeti, vatandaşın kendisi ve ailesi için ekonomik refah elde edebilmek için ekonomik özgürlük, aktivite ve kabiliyetini kısıtlayan bir devlet sorunu haline gelmemelidir.

Makale 54

1. Devlet, vatandaşların mesleki gelişimini yasaların öngördüğü şekilde teşvik eder.

Makale 55

Vatandaşlar, davalarda ve yasaların öngördüğü şekilde vergi ve harçlar ödemekle yükümlüdür.

Makale 56

Anavatanın korunması vatandaşların kutsal bir görevi ve sorumluluğudur.

2. Vatandaşların askerlik hizmetinden muaf tutulmaları veya alternatif (askerî olmayan) servislerle değiştirilmeleri için kanun ve usuller belirlenir.

Makale 57

Avukatların kendi kendini yöneten profesyonel bir avukat topluluğu olarak örgütlenmesi ve faaliyetleri ile avukatların hak, görev ve sorumlulukları kanunla belirlenir.

Makale 58

Medeni hukuk ilişkilerinden doğan uyuşmazlıkların mahkeme dışı çözümü için tahkim mahkemeleri kurulabilir. Hakem heyetlerinin kurulması, yetkileri ve işleyişi ile ilgili usul kanunla belirlenir.

Makale 59

Kırgız Cumhuriyeti'nde vatandaşlar, akabe mahkemeleri kurma hakkına sahiptir. Aksa mahkemelerinin kurulması, yetkileri ve işleyişi ile ilgili usul kanunla belirlenir.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KIRGIZ CUMHURİYETİ BAŞKANI

Makale 60

1. Cumhurbaşkanı devletin başıdır.

2. Başkan halkın birliğini ve devlet gücünü temsil eder.

Makale 61

1. Cumhurbaşkanı, Kırgız Cumhuriyeti vatandaşları tarafından 6 yıllığına seçilir.

2. Aynı kişi iki kez Cumhurbaşkanı seçilemez.

Makale 62

1. Kırgız Cumhuriyeti'nin 35 yaşından küçük ve 70 yaşından büyük olmayan, devlet dilini konuşan ve en az 15 yıldır cumhuriyette yaşayan bir vatandaş seçilebilir.

2. Cumhurbaşkanı pozisyonu için aday sayısı sınırlı değildir. En az 30.000 imza toplayan bir kişi başkanlığa aday olabilir.

Cumhurbaşkanı seçim prosedürü anayasa hukuku ile belirlenir.

Makale 63

1. Başkan göreve başlamadan önce yemin eder.

2. Başkanın yetkileri, yeni seçilen Başkanın göreve başladığı andan itibaren sona erer.

3. Başkan yetkilerini kullanırken bir siyasi partiye üyeliğini askıya alır ve siyasi partilerin faaliyetleri ile ilgili her türlü faaliyeti fesheder.

Makale 64

1. Başkan:

1) işbu Anayasa'da öngörülen hallerde seçimleri Jogorku Kenesh'e çağırmak; bu anayasa ve mevcut Anayasa'da öngörülen hallerde Jogorku Kenesh'e erken seçim yapılmasına karar verir;

2) yerel keneşes seçimlerini çağırmak; yerel keneshes'i davalarda ve yasaların öngördüğü usule uygun olarak çözer.

2. Başkan:

1) yasaları imzalar ve kamuoyuna duyurur; yasaları itirazlarla Jogorku Kenesh'e iade eder;

2) gerekirse, Jogorku Kenesh'in sıra dışı oturumlarını bir araya getirme ve dikkat edilecek hususları belirleme hakkına sahip olma;

3) Jogorku Kenesh'in oturumlarında konuşma hakkına sahiptir.

3. Başkan:

1) Jogorku Kenesh adaylarına Yüksek Mahkemenin ve Yüksek Mahkemenin Anayasa Dairesi hakimlerinin Konsey hakimlerin seçilmesi önerisiyle seçilmesi için aday gösterilmesi;

2) işbu Anayasa ve anayasa hukuku ile öngörülen hallerde, Hakimler Kurulu veya Hakimler Konseyi uyarınca Disiplin Komisyonunun önerisi üzerine Yüksek Mahkemenin ve Yüksek Mahkemenin Anayasa Odasının görevden alınması için Jogorku Kenesh'e sunmak;

3) Konseyin hakimlerin seçimi üzerine önerisi üzerine yerel mahkemelerin hâkimlerini atar;

4) işbu Anayasa ve anayasa hukuku ile öngörülen hallerde, Hakimler Konseyi veya Hakimler Konseyi kapsamındaki Disiplin Komisyonunun sunulması üzerine yerel mahkemelerin hakimlerini görevden almak.

4. Başkan:

1) Başsavcıyı Jogorku Kenesh'in rızasıyla atar; kanunla öngörülen hallerde, Başsavcı'yı, Jogorku Kenesh'in toplam milletvekili sayısının en az yarısının rızasıyla veya Jogorku Kenesh milletvekillerinin toplam üçte birinin girişimi ile görevden alın; Genel Savcının önerisi üzerine yardımcılarını atar ve görevden alır;

2) Hükümet üyelerini - savunma ve ulusal güvenlikten sorumlu devlet organları başkanlarının yanı sıra yardımcılarını atar ve görevden alır.

5. Başkan:

1) Jogorku Kenesh'e, Merkez Bankası Başkanlığı için aday göstermesi; Merkez Bankası Başkanının önerisi üzerine, Başkan Yardımcısı ve Merkez Bankası Yönetim Kurulu üyelerini atar, kanunda öngörülen hallerde görevden alır;

2) Merkez Seçim ve Referandum Komisyonu üyelerinin üçte birinin seçilmesi ve işten çıkarılması için Jogorku Kenesh adaylarına sunmak;

3) Denetim Odası üyelerinin üçte birinin seçilmesi ve işten çıkarılması için Jogorku Kenesh adaylarına sunmak;

4) Denetim Odasının Başkanını, Jogorku Kenesh tarafından seçilen Denetim Odasının üyeleri arasından atar ve kanunun öngördüğü hallerde onu reddeder.

6. Başkan:

1) Kırgız Cumhuriyeti'ni ülke içinde ve dışında temsil eder;

2) Başbakan ile koordinasyon içinde müzakereler yapar ve uluslararası anlaşmalar imzalar; bu yetkileri Başbakan'a, Hükümet üyelerine ve diğer yetkililere devretme hakkına sahiptir;

3) onay belgelerini ve katılım belgelerini imzalar;

4) Başbakan ile koordineli olarak, yurtdışında Kırgız Cumhuriyeti'nin diplomatik misyon başkanları ve uluslararası kuruluşlarda daimi temsilciler atar; onları hatırlayabilir; yabancı devletlerin diplomatik misyon başkanlarının kimlik bilgilerini ve iptallerini kabul eder.

7. Cumhurbaşkanı, Kırgız Cumhuriyeti'nin vatandaşlığının kazanılması ve feragat edilmesi konularına karar verir.

8. Başkan, Kırgız Cumhuriyeti Silahlı Kuvvetleri Komutanıdır, Kırgız Cumhuriyeti Silahlı Kuvvetleri'nin en yüksek komuta kadrosunu belirler, atar ve görevden alır.

9. Başkan:

1) Kanun uyarınca kurulan Güvenlik Konseyi'ni yönlendirir;

2) anayasa hukuku tarafından öngörülen gerekçelerin bulunduğu hallerde olağanüstü hal ilan etme olasılığına karşı uyarır ve gerekirse, önceden bildirmeksizin bazı yerlerde tanıtır ve Jogorku Kenesh'i derhal bilgilendirir;

3) genel veya kısmi seferberliği ilan eder; Kırgız Cumhuriyeti'nin işgali veya doğrudan saldırganlık tehdidi durumunda bir savaş durumunu ilan eder ve konuyu derhal değerlendirilmek üzere Jogorku Kenesh'e sunar;

4) ülkenin savunulması ve vatandaşlarının güvenliği için bir savaş durumu ilan eder ve derhal Jogorku Kenesh'e sunar.

10. Başkan:

1) Kırgız Cumhuriyeti devlet ödülleri;

2) Kırgız Cumhuriyeti'nin fahri unvanlarını verir;

3) en yüksek askeri rütbeleri, diplomatik rütbeleri ve diğer özel rütbeleri verir;

4) af yapar;

5) personelinin yapısını belirler, yönetmeliklerini onaylar ve başını atar.

11. Başkan, bu Anayasada öngörülen diğer yetkileri kullanır.

(28 Aralık 2016 # 218 Kırgız Cumhuriyeti Kanunu ile değiştirilmiştir)

Makale 65

Cumhurbaşkanı, Kırgız Cumhuriyeti'nin tüm bölgelerini bağlayıcı karar ve emirleri benimseyerek yetkilerini kullanır.

Makale 66

1. Cumhurbaşkanının istifası halinde, bu Anayasada belirtilen prosedüre uygun olarak görevden alınmasının yanı sıra, hastalığı veya ölümü durumunda, Cumhurbaşkanının yetkileri erken feshedilebilir.

2. Başkanın hastalık nedeniyle görevlerini yerine getirememesi durumunda Jogorku Kenesh, devlet sağlık komisyonunun sonuçlarına dayanarak Jogorku Kenesh'in toplam milletvekili sayısının en az üçte ikisi tarafından Cumhurbaşkanının erken görevden alınmasına karar verecektir.

Makale 67

1. Başkan işten çıkarıldıktan sonra cezai olarak sorumlu tutulabilir.

2. Cumhurbaşkanı, Jogorku Kenesh tarafından, Cumhurbaşkanının eylemlerinde ceza unsurlarının varlığına ilişkin Genel Savcının sonuçlandırılmasıyla teyit edilen Jogorku Kenesh tarafından suç işlemekle görevden alınabilir.

3. Jogorku Kenesh'in Başkan'ı görevden alınmak üzere kovuşturma kararı, toplam milletvekili sayısının üçte birinden az olmamak üzere ve Jogorku Kenesh tarafından kurulan özel bir komisyonun varlığında sadece toplam milletvekili sayısının çoğunluğu ile verilmelidir.

4. Jogorku Kenesh'in, Başkan'ı görevden alma kararı, Jogorku Kenesh'in toplam cumhurbaşkanının toplam sayısının üçte ikisinden az olmamak üzere, Cumhurbaşkanına suçlamadan sonra en geç üç ay içinde alınır. Jogorku Kenesh'in kararı bu süre içinde verilmezse, suçlama reddedilmiş sayılır.

Makale 68

1. Başkanın yetkilerinin bu Anayasa'da belirtilen nedenlerle erken feshi halinde, yetkileri yeni bir Başkan seçilinceye kadar Jogorku Kenesh'in Toragaları tarafından kullanılacaktır. Jogorku Kenesh'in Toraga'sının Başkanın yetkilerini kullanmasının imkansızlığı durumunda, Başkanın yetkileri Başbakan veya Başbakan olarak görev yapan bir kişi tarafından kullanılır.

Erken başkanlık seçimleri, Cumhurbaşkanının yetkilerinin sona ermesinden itibaren üç ay içinde yapılır.

2. Cumhurbaşkanının yetkilerini kullanan yetkililer, Jogorku Kenesh'e erken seçim çağrısı yapma, Hükümeti görevden alma veya erken başkanlık seçimlerinde Cumhurbaşkanlığı makamına aday olma hakkına sahip değildir.

(28 Aralık 2016 # 218 Kırgız Cumhuriyeti Kanunu ile değiştirilmiştir)

Makale 69

1. Bu Anayasanın 67. Maddesi uyarınca belirlenen usul uyarınca görevden uzaklaştırılanlar hariç tüm eski başkanlar, Kırgız Cumhuriyeti eski cumhurbaşkanı unvanına sahiptir.

2. Eski başkan statüsü yasa ile belirlenir.


Kırgız Cumhuriyeti Anayasası
(1/2)
(devamı aşağıda...)

[turan_editor]

Kırgız Cumhuriyeti Anayasası
(2/2)

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
KIRGIZ CUMHURİYETİNİN YASAL GÜCÜ

Birinci Bölüm
Jogorku Kenesh

MADDE 70

1. Jogorku Kenesh - Kırgız Cumhuriyeti Parlamentosu - yetkileri dahilinde yasama gücü ve kontrol işlevlerini yerine getiren en üst temsilcidir.

2. Jogorku Kenesh, oransal sistem kapsamında 5 yıllık bir süre için seçilen 120 milletvekilinden oluşacaktır.

Seçim sonuçlarına dayanarak, bir siyasi partiye parlamentoda en fazla 65 sandalye verilebilir.

21 yaşını doldurmuş ve seçim gününde oy kullanma hakkına sahip olan Kırgız Cumhuriyeti vatandaşı, Jogorku Kenesh'in milletvekili seçilebilir.

Parlamento seçimleri eşiği de dahil olmak üzere Jogorku Kenesh milletvekillerinin seçim prosedürü anayasa hukuku ile belirlenir.

3. Jogorku Kenesh milletvekilleri hiziplerde birleşecek.

Parlamenter çoğunluk, Jogorku Kenesh'de fraksiyonlar koalisyonunun oluşumunu resmen ilan eden ve parlamento başkanlarının yarısından fazlasına sahip olan bir fraksiyon veya koalisyondur.

Parlamento muhalefeti, parlamenter çoğunluğun bir parçası olmayan ve kendilerini buna karşı ilan eden bir fraksiyon veya hiziptir.

Parlamenter çoğunluğun fraksiyonlarının koalisyonundan çekilme kararı, fraksiyon tarafından fraksiyonun toplam milletvekili sayısının en az üçte ikisi kadar alınır. İhtilafın kararı, kararıyla resmileştirilir ve istifaya oy veren tarafın her üyesi tarafından imzalanır.

(28 Aralık 2016 # 218 Kırgız Cumhuriyeti Kanunu ile değiştirilmiştir)

MADDE 71

1. Jogorku Kenesh, seçim sonuçlarının belirlenmesinden en geç 15 gün sonra ilk toplantısı için toplanır.

2. Jogorku Kenesh'in ilk oturumu Jogorku Kenesh'in kıdemli yardımcısı tarafından açılır.

3. Önceki toplantıdaki Jogorku Kenesh'in yetkileri, Jogorku Kenesh'in ilk oturma tarihinden itibaren sona erer.

4. Jogorku Kenesh milletvekillerinin yetkileri, yemin ettikleri günden itibaren başlar.

Makale 72

1. Jogorku Kenesh'in bir milletvekili, milletvekili faaliyetleri ile ilgili olarak ifade edilen görüşler veya Jogorku Kenesh'te oylama sonuçları nedeniyle zulüm göremez. Özellikle ağır suçlar hariç bir milletvekilinin cezai kovuşturmasına, Jogorku Kenesh'in toplam milletvekili sayısının çoğunluğunun rızası ile izin verilecektir.

2. Bu Maddenin 3. bölümünde belirtilen durumlar haricinde, Jogorku Kenesh'in bir milletvekili, diğer devlet veya belediye hizmetleriyle vekil faaliyetlerini birleştiremez, özel girişimciliğe giremez, bir ticari kuruluşun yönetim organına veya denetleme kuruluna üye olamaz.

Jogorku Kenesh'in bir milletvekili bilimsel, pedagojik ve diğer yaratıcı çalışmalar yapabilir.

3. Jogorku Kenesh'in bir yardımcısı, Jogorku Kenesh'in genel kurullarında vekalet ve oy kullanma hakkına uygun olarak Başbakan veya Birinci Başbakan yardımcılığına atanabilir. Başbakan veya Birinci Başbakan yardımcılığına atanan bir milletvekilinin diğer yetkilerini kullanma ve sınırlama usul ve koşulları kanunla belirlenir.

Başbakan veya Jogorku Kenesh'in Birinci Başbakan Yardımcılığı görevindeki görevinin istifası, görevden alınması ve görevinin sona ermesi, yetkilerinin milletvekili olarak tam olarak restorasyonunu gerektirir.

(28 Aralık 2016 # 218 Kırgız Cumhuriyeti Kanunu ile değiştirilmiştir)

Makale 73

1. Jogorku Kenesh'in bir milletvekili, zorunlu bir yetki ile bağlı değildir. Bir milletvekilinin hatırlanmasına izin verilmez.

2. Jogorku Kenesh'in bir milletvekilinin yetkileri, ilgili toplantıya ilişkin Jogorku Kenesh'in faaliyetinin sona erdirilmesi ile eş zamanlı olarak sona erdirilecektir.

3. Jogorku Kenesh milletvekilinin yetkileri, bu maddenin 2. bölümünde belirtilen gerekçeler hariç olmak üzere, aşağıdaki durumlarda erken feshedilir:

1) milletvekillerinin feshi veya fraksiyondan çekilmesi üzerine yazılı bir başvurunun sunulması;

2) vatandaşlığın feragat edilmesi veya başka bir vatandaşlığın kazanılması;

3) başka bir işe nakledilmesi veya faaliyeti vekil yardımcılarının kullanımına aykırı bırakmamak;

4) seçimlerin geçersiz olarak tanınması;

5) Kırgız Cumhuriyeti'ni daimi ikamet için terk etmek; mahkeme tarafından aciz bir vekilin tanınması;

6) kendisine ilişkin suçluluk mahkemesinin hukuki gücüne giriş;

7) bir oturum sırasında Jogorku Kenesh'in oturmasında 30 veya daha fazla iş gününün bulunmaması;

8) kayıp veya ölü olduğunu bildiren bir mahkeme kararının yasal gücüne girmesi;

9) milletvekilinin ölümü halinde.

Jogorku Kenesh'in bir milletvekilinin belirtilen gerekçelerle yetkilerinin erken feshi, gerekçelerin ortaya çıktığı tarihten itibaren en geç 30 takvim günü içinde Merkez Seçim ve Referandum Komisyonu kararı ile yapılır.

4. Bir milletvekilinin yetkilerinin erkenden feshedilmesinden kaynaklanan boş bir görev alma prosedürü anayasa hukuku ile belirlenir.

Bölüm İki
Jogorku Kenesh'in Yetkileri

Makale 74

1. Jogorku Kenesh:

1) referandum çağrısı hakkında bir yasa kabul etmek;

2) Cumhurbaşkanı seçimlerini çağırır.

2. Jogorku Kenesh:

1) işbu Anayasa'da değişiklik yapmak;

2) yasaları kabul etmek;

3) uluslararası antlaşmaları kanunla belirlenen prosedüre uygun olarak onaylamak ve kınamak;

4) Kırgız Cumhuriyeti sınırlarının değişmesi ile ilgili soruları çözer;

5) cumhuriyetçi bütçeyi ve yürütülmesi hakkındaki raporu onaylar;

6) Kırgız Cumhuriyeti'nin idari-bölgesel cihazıyla ilgili soruları çözer;

7) af eylemleri düzenler.

3. Jogorku Kenesh:

1) Hükümetin çalışma programını onaylar, Hükümet - savunma ve ulusal güvenlikten sorumlu devlet organları başkanları üyeleri dışında yapısını ve yapısını belirler;

2) Hükümet tarafından sunulan Kırgız Cumhuriyeti'nin ulusal kalkınma programlarını onaylamak;

3) Hükümete güven duyulmayacak bir oylamaya karar verir;

4) Hükümete güven duyulmayacak bir oylamaya karar verir.

4. Jogorku Kenesh:

1) Cumhurbaşkanının tavsiyesi üzerine Yüksek Mahkeme ve Yüksek Mahkeme Anayasa Dairesi hakimlerini seçer; işbu Anayasa ve anayasa hukukunda belirtilen hallerde Cumhurbaşkanının tavsiyesi üzerine onları reddetmek;

2) yargıçların seçimine ilişkin Konseyin bileşimini kanunla belirlenen prosedüre uygun olarak onaylar;

3) Başkanın tavsiyesi üzerine Merkez Bankası Başkanını seçer; yasaların öngördüğü davalarda onu reddetmek;

4) Merkez Seçimi ve Referandum Komisyonu üyelerinin üçte birini, Başkanın tavsiyesi üzerine, üçte birini meclis çoğunluğunun tavsiyesi üzerine ve üçte birini meclis muhalefetinin tavsiyesi üzerine seçmek; yasaların öngördüğü davalarda onları reddetmek;

5) Denetim Odasının üyelerinin üçte birini Cumhurbaşkanının tavsiyesi üzerine, üçte birini meclis çoğunluğunun tavsiyesi üzerine ve üçte birini meclis muhalefetinin tavsiyesi üzerine seçer; yasaların öngördüğü davalarda onları reddetmek;

6) kanunla öngörülen hallerde Ombudsman'ı (Akyikatchy) seçer ve reddeder; onu yargılamayı kabul eder;

7) Ombudsman'ın (Akyikatchy) tavsiyesi üzerine Ombudsman (Akyikatchy) milletvekillerini seçer ve yasaların öngördüğü hallerde onları reddeder; onları yargılamayı kabul eder;

8) Cumhurbaşkanının önerisi üzerine Başsavcının atanmasını onaylar; onu yargılamayı kabul eder; Başsavcıyı Jogorku Kenesh'in toplam milletvekili sayısının yarısından az olmamak üzere reddetmeyi kabul eder;

9) Jogorku Kenesh'in toplam milletvekili sayısının üçte ikisinin çoğunluğu tarafından yasada öngörülen davalarda, Başsavcı'yı görevden alma toplam Jogorku Kenesh sayısının üçte birinin girişimini onaylar.

5. Jogorku Kenesh:

1) Anayasa hukuku tarafından öngörülen usullere ve davalara göre olağanüstü hal ilan etmek; Başkanın bu konudaki kararlarını onaylar veya iptal eder;

2) savaş ve barış sorunlarını çözer; bir savaş devletini tanıtır, bir savaş devleti ilan eder, Başkan'ın bu konularda kararnamelerini onaylar veya yürürlükten kaldırır;

3) barış ve güvenliği sağlamak için eyaletler arası anlaşma yükümlülüklerini yerine getirmek gerektiğinde Kırgız Cumhuriyeti Silahlı Kuvvetlerinin sınırlarının dışında kullanılmasına karar verir;

4) Kırgız Cumhuriyeti'nin askeri rütbeleri, diplomatik rütbeleri ve diğer özel unvanlarını oluşturmak;

5) Kırgız Cumhuriyeti devlet ödüllerini ve fahri unvanlarını onaylar.

6. Jogorku Kenesh:

1) Başkan, yabancı devlet temsilcileri ve uluslararası örgütlerin konuşmalarını dinlemek;

2) Ombudsman'ın (Akyikatchy) yıllık raporunu dinlemek;

3) Başbakan, Başsavcı, Merkez Bankası Başkanı ve Muhasebe Odası Başkanı'nın yıllık raporlarını dinlemek.

7. Jogorku Kenesh, bu Anayasa'da öngörülen prosedüre uygun olarak Cumhurbaşkanı'na suçlamada bulunacaktır; Başkanın görevden alınmasına karar verir.

8. Bu maddede belirtilen görevlilerin yıllık raporları ve raporlarının duruşmaları, bu Anayasa hükümleri ile devlet organlarının ve yetkililerinin özerkliği ve bağımsızlığı hakkındaki yasalar dikkate alınarak yapılır.

9. Jogorku Kenesh, bu Anayasada öngörülen diğer yetkileri kullanır.

(28 Aralık 2016 # 218 Kırgız Cumhuriyeti Kanunu ile değiştirilmiştir)

Makale 75

1. Jogorku Kenesh, üyeleri arasından Jogorku Kenesh'in Toraga'sını ve yardımcılarını seçecektir.

Jogorku Kenesh Başkan Yardımcıları, sayıları ve seçimlerini sağlayan sırayla meclis muhalefetinin milletvekilleri arasından seçilir.

2. Jogorku Kenesh'in Toragaları:

1) Jogorku Kenesh'in oturumlarını yürütür;

2) Jogorku Kenesh oturumlarında ele alınan soruların hazırlanmasının genel yönetimini yapar;

3) Jogorku Kenesh tarafından kabul edilen işaretler;

4) Kırgız Cumhuriyeti ve yurtdışındaki Jogorku Kenesh'i temsil eder, Jogorku Kenesh'in Başkan, Hükümet, yargı ve yerel öz yönetim organlarıyla etkileşimini sağlar;

5) Jogorku Kenesh Ofisinin faaliyeti üzerinde genel yönetim ve kontrol yapar;

6) Jogorku Kenesh'in Usul Kuralları tarafından sağlanan Jogorku Kenesh'in faaliyetinin organizasyonuna ilişkin diğer yetkileri kullanır.

3. Jogorku Kenesh'in Toragaları, Jogorku Kenesh'in toplam milletvekili sayısının çoğunluğu ile gizli oyla seçilir.

Jogorku Kenesh'in Toragaları Jogorku Kenesh'e karşı sorumludur ve Jogorku Kenesh'in toplam milletvekili sayısının en az üçte ikisi tarafından kabul edilen Jogorku Kenesh'in kararıyla hatırlanabilir.

Fraksiyonların koalisyonunun parlamenter çoğunluk statüsünün kaybedilmesi, Jogorku Kenesh'in Başkanının yetkilerinin Jogorku Kenesh'in toplam milletvekili sayısının çoğunluğu ile onaylanmasını gerekli kılıyor.

(28 Aralık 2016 # 218 Kırgız Cumhuriyeti Kanunu ile değiştirilmiştir)

Makale 76

1. Jogorku Kenesh, komiteleri ve milletvekilleri arasından geçici komisyonlar oluşturur; bileşimlerini oluşturur; Parlamento muhalefetinin temsilcileri bütçe ve yasa ve düzen komitelerinin başkanlarıdır.

2. Jogorku Kenesh komiteleri, Jogorku Kenesh'in yetkisi dahilindeki konuları hazırlar ve ön değerlendirir, Jogorku Kenesh tarafından kabul edilen yasaların ve kararların uygulanmasını denetler.

3. Jogorku Kenesh'in yasaları ve normatif yasal düzenlemeleri, taslaklarının ön değerlendirilmesinden sonra Jogorku Kenesh'in ilgili komiteleri tarafından kabul edilir.

4. Jogorku Kenesh'in kamu görevlerine seçimler, atamalar ve işten çıkarmalar için rızası, Jogorku Kenesh'in ilgili komitelerinin varlığında verilecektir.

Makale 77

1. Jogorku Kenesh'in oturumları oturum şeklinde yapılır ve Eylül ayının ilk iş gününden ertesi yılın Haziran ayının son iş gününe kadar yapılır.

2. Söz konusu konuların içeriği kapalı bir oturum gerektirmedikçe, Jogorku Kenesh'in oturması kamuya açık olarak yapılır.

3. Jogorku Kenesh'in olağanüstü oturumları, Başkan, Hükümet veya Jogorku Kenesh milletvekillerinin en az üçte birinin önerisi üzerine Jogorku Kenesh'in Toragaları tarafından toplanır.

4. Jogorku Kenesh'in oturumlarına, Jogorku Kenesh'in toplam milletvekili sayısının çoğunluğu katılma hakkına sahiptir.

5. Jogorku Kenesh'in kararları, milletvekillerinin oyu ile oturumlarda kabul edilir ve kararlarla resmileştirilir.

Makale 78

1. Jogorku Kenesh kendini feshetmeye karar verebilir.

2. Kendi kendini feshetme kararı, Jogorku Kenesh'in toplam milletvekili sayısının üçte ikisinden az olmayan bir çoğunlukla verilebilir.

3. Başkan, Jogorku Kenesh'in dağıtıldığı tarihten itibaren beş gün içinde erken seçim yapar. Erken seçimler, seçimlerin yapıldığı tarihten itibaren en geç 45 gün içinde yapılmalıdır.

Üçüncü Bölüm
Yasama faaliyeti

Makale 79

Yasama inisiyatifi hakkı:

1) 10 bin seçmen (halkın inisiyatifi);

2) Jogorku Kenesh'in bir yardımcısı;

3) Hükümete.

Makale 80

1. Taslak yasalar Jogorku Kenesh'e sunulacaktır.

2. Hükümet tarafından acil olarak belirlenen kanun tasarıları Jogorku Kenesh tarafından olağanüstü olarak değerlendirilir.

3. Devlet bütçesinden karşılanacak harcamalarda artış sağlayacak yasa tasarıları, Hükümet fon kaynağını belirledikten sonra Jogorku Kenesh tarafından kabul edilebilir.

4. Kanunlar Jogorku Kenesh tarafından üç okumada kabul edilmiştir.

Jogorku Kenesh'in yasaları ve kararları mevcut milletvekillerinin çoğunluğu tarafından kabul edilir, ancak mevcut Anayasa'da aksi belirtilmedikçe, Jogorku Kenesh'in 50 milletvekili tarafından kabul edilmez.

5. Anayasa kanunları ve devlet sınırının değiştirilmesi ile ilgili yasalar, Jogorku Kenesh tarafından, Jogorku Kenesh'in toplam milletvekili sayısının en az üçte ikisi tarafından en az üç okumada kabul edilecektir.

6. Olağanüstü hal veya sıkıyönetim sırasında anayasa hukuku veya eyalet sınırlarının değiştirilmesine ilişkin bir yasa kabul edilmesi yasaktır.

Madde 81.

1. Jogorku Kenesh tarafından kabul edilen bir yasa 14 gün içinde imzalanmak üzere Başkan'a gönderilir.

2. Başkan, yasayı alındığı tarihten itibaren en geç bir ay içinde imzalar veya itirazlarıyla yeniden değerlendirilmek üzere Jogorku Kenesh'e iade eder. Başbakanlık bütçesi ve vergi kanunları, Başbakan'ın bu yasaları imzalamadan iade edilmesini talep ettiği durumlar dışında zorunlu imzaya tabidir.

3. Bir anayasa hukuku veya kanunu, daha önce kabul edilen ifadelerde Jogorku Kenesh'in toplam milletvekili sayısının üçte ikisinden az olmayan bir çoğunluk tarafından revize edilir ve onaylanırsa, bu yasa, alındıktan sonra 14 gün içinde Cumhurbaşkanı tarafından imzalanmalıdır. Önceden onaylanmış bir anayasa hukuku veya yasası belirlenen süre içinde imzalanmazsa, bu yasa Jogorku Kenesh'in Toragaları tarafından en geç 10 gün içinde imzalanır ve yayınlanır.

(28 Aralık 2016 # 218 Kırgız Cumhuriyeti Kanunu ile değiştirilmiştir)

Makale 82

Yasa, kendisi ya da yürürlüğe girme usulü hakkında yasa tarafından aksi belirtilmedikçe, resmi basında resmi basım tarihinden itibaren 10 gün sonra yürürlüğe girer.

BEŞİNCİ BÖLÜM
KIRGIZ CUMHURİYETİNİN YÜRÜTME GÜCÜ

Makale 83

1. Kırgız Cumhuriyeti'ndeki yürütme yetkisi, Hükümet, alt bakanlıklar, eyalet komiteleri, idari bölümler ve yerel eyalet idareleri tarafından kullanılır.

2. Hükümet Kırgız Cumhuriyeti'nin en yüksek yürütme organıdır.

3. Hükümet, Başbakan tarafından yönetilir. Hükümet, Başbakan, Başbakan Yardımcıları, Bakanlar ve Devlet Komiteleri Başkanlarından oluşur.

Hükümetin yapısı bakanlıkları ve devlet komitelerini içerir.

Madde 84.

1. Milletvekillerinin yarısından fazlasına sahip olan bir fraksiyon veya katılımıyla bir fraksiyon koalisyonu, yeni toplantıya Jogorku Kenesh'in ilk oturum tarihinden itibaren 25 iş günü içinde Başbakanlık adayı atayacaktır.

Başbakanlık görevine aday olan, Hükümetin programını, yapısını ve yapısını Jogorku Kenesh'e sunacaktır.

2. Yukarıda belirtilen sürenin sona ermesinden önce Jogorku Kenesh programı onaylamazsa, Hükümetin yapısını ve yapısını tespit etmezse veya siyasi partilerin hiçbiri koltukların yarısından fazlasını kazanmazsa, Başkan 25 iş günü içinde parlamento çoğunluğu oluşturacak ve Başbakanı atayacaktır. aday göstermeyi önerir.

Başbakanlık görevine aday olan, Hükümetin programını, yapısını ve yapısını yukarıda belirtilen sürenin dolmasından önce Jogorku Kenesh'e sunacaktır.

3. Yukarıdaki sürenin sona ermesinden önce Jogorku Kenesh programı onaylamazsa, Hükümetin yapısını ve yapısını belirlemezse, Başkan parlamento çoğunluğu oluşturmak ve Başbakanlık görevine aday gösterilmesi için 15 gün içinde ikinci fraksiyonu önerir.

Başbakanlık görevine aday olan, Hükümetin programını, yapısını ve yapısını yukarıda belirtilen sürenin dolmasından önce Jogorku Kenesh'e sunacaktır.

4. Yukarıdaki sürenin sona ermesinden önce Jogorku Kenesh Hükümetin programını, yapısını ve kompozisyonunu onaylamazsa, fraksiyonlar 15 iş günü içinde kendi inisiyatifleriyle bir meclis çoğunluğu oluşturmalı ve Başbakanlık için aday göstermelidir.

Başbakanlık görevine aday olan, Hükümetin programını, yapısını ve yapısını yukarıda belirtilen sürenin dolmasından önce Jogorku Kenesh'e sunacaktır.

5. Başkan, üç gün içinde Başbakan ve Hükümetin diğer üyelerini atayan bir kararname çıkarır.

Cumhurbaşkanı, yukarıda belirtilen süre içinde Başbakan ve Hükümet üyelerinin atanmasına ilişkin bir karar vermezse, bunların atanmış sayılır.

6. Hükümetin programı, yapısı ve yapısı bu Anayasa tarafından belirlenen prosedüre uygun olarak onaylanmamışsa, Başkan Jogorku Kenesh'e erken seçim çağrısı yapar. Bu durumda, Hükümet, hükümetin yeni toplantıdan Jogorku Kenesh tarafından oluşturulmasına kadar, bu Anayasa'da öngörülen usule uygun olarak işlevlerini yerine getirmeye devam edecektir.

7. Fraksiyonların koalisyonunun parlamenter çoğunluk statüsünün kaybedilmesi, Hükümetin istifasını ve bu maddede öngörülen süre ve süreler dahilinde yeni bileşiminin oluşumunu gerektirir. Yeni hükümet kurulana kadar Başbakan ve Hükümet üyeleri görevlerini yerine getirmeye devam edecekler.

(28 Aralık 2016 # 218 Kırgız Cumhuriyeti Kanunu ile değiştirilmiştir)

Makale 85

1. Hükümet, bu Anayasa'da öngörülen sınırlar dahilinde Jogorku Kenesh'e karşı sorumlu ve hesap verebilir olacaktır.

2. Başbakan her yıl Hükümetin çalışmaları hakkında Jogorku Kenesh'e rapor verecektir.

3. Jogorku Kenesh'in toplam milletvekili sayısının üçte birinin inisiyatifinde, Jogorku Kenesh Hükümete güvenmeyecek bir hareket düşünebilir.

4. Jogorku Kenesh'in toplam milletvekili çoğunluğunun oyu ile Hükümete güvensizlik kararı kabul edilir.

5. Jogorku Kenesh'in Hükümete güvenmemesi bir sonraki cumhurbaşkanlığı seçimlerinden altı ay önce düşünülemez.

6. Hükümete güvenilmemesi halinde Başkan, Hükümetin istifasına karar verme veya Jogorku Kenesh'in kararına katılmama hakkına sahiptir.

7. Jogorku Kenesh, 3 ay içinde defalarca Hükümete güvenmeme kararı alırsa, Başkan Hükümeti görevden alır.

Madde 86.

1. Başbakan, yılda en fazla iki kez Jogorku Kenesh'e Hükümete güvenmeyen bir hareket sunabilir. Jogorku Kenesh'in Hükümete güveni ifade etmeyi reddetmesi durumunda, Başkan 5 iş günü içinde Hükümetin istifasına karar verecek veya Jogorku Kenesh'e erken seçim çağrısı yapacak.

2. Hükümetin istifası halinde, usulüne uygun olarak ve bu Anayasa'da öngörülen süre içinde yeni bir Hükümet kurulana kadar yetkilerini kullanmaya devam edecektir.

(28 Aralık 2016 # 218 Kırgız Cumhuriyeti Kanunu ile değiştirilmiştir)

Tanımlık 87.

1. Hükümet, yeni toplantıya ilişkin Jogorku Kenesh'in ilk oturma tarihinden itibaren istifa etmiş sayılır.

1. Başbakan, Hükümet veya Hükümetin bireysel bir üyesi istifa hakkına sahiptir. Başkan tarafından kabul edilir veya reddedilir.

2. Başbakanın istifasının kabulü, Hükümetin istifasını gerektirir.

3. Hükümetin oluşumuna kadar Başbakan ve Hükümet üyeleri görevlerini yerine getirmeye devam ederler.

4. Hükümetin istifası halinde, bu Anayasada öngörülen usul ve süre içinde yeni bir Hükümet kurulacaktır. Başbakanlık için aday gösterilmesi için son tarih, Başbakan veya Hükümetin istifasının Cumhurbaşkanı tarafından kabul tarihinden itibaren başlar.

5. Hükümet üyeleri, savunma ve ulusal güvenlikten sorumlu devlet organlarının başkanları - Hükümet üyeleri hariç, Başbakan'ın tavsiyesi üzerine görevden alınabilir. Cumhurbaşkanı, tavsiyeyi aldıktan sonra 5 iş günü içinde bir Hükümet üyesinin görevden alınmasına ilişkin bir karar çıkarmazsa, Başbakan, meclis çoğunluk fraksiyonlarının liderlerine danıştıktan sonra Hükümeti bir üyeyi görevden alma hakkına sahiptir.

Hükümetin bir üyesinin istifası veya görevden alınması durumunda, Başbakan 5 iş günü içinde boş bir pozisyon için Jogorku Kenesh'e aday gösterecektir. Jogorku Kenesh tarafından onaylanan aday Cumhurbaşkanı tarafından bir Hükümet üyesinin ilgili pozisyonuna atanır. Başkan, Jogorku Kenesh'in adayı onaylama kararının alındığı tarihten itibaren 3 iş günü içinde bir Hükümet üyesinin atanmasına ilişkin bir karar çıkarmazsa, atanmış sayılır.

(28 Aralık 2016 # 218 Kırgız Cumhuriyeti Kanunu ile değiştirilmiştir)

Makale 88

1. Hükümet:

1) Anayasanın ve yasaların uygulanmasını sağlar;

2) devletin iç ve dış politikasını uygular;

3) hukukun üstünlüğünü, vatandaşların özgürlüklerini ve haklarını sağlamak, kamu düzenini korumak ve suçla mücadele etmek için önlemler alır;

4) devletin egemenliğini ve toprak bütünlüğünü korumak, anayasal düzenin korunması, savunma kabiliyetlerinin güçlendirilmesi, ulusal güvenlik ve yasa ve düzenin güçlendirilmesi için tedbirlerin uygulanmasını sağlar;

5) finansal, fiyat, tarife, yatırım ve vergi politikalarının uygulanmasını sağlar;

6) cumhuriyet bütçesini geliştirir ve Jogorku Kenesh'e sunar; cumhuriyetçi bütçenin yürütülmesi hakkında Jogorku Kenesh'e raporlar;

7) her türlü mülkün geliştirilmesi ve korunması, devlet mülkiyetinin yönetimi için eşit şartların sağlanması için önlemler almak;

8) sosyo-ekonomik ve kültürel alanlarda birleşik bir devlet politikasının uygulanmasını sağlar;

9) ülke çapında ekonomik, sosyal, bilimsel, teknik ve kültürel kalkınma programları geliştirir ve uygular;

10) dış ekonomik faaliyet sağlar;

11) sivil toplumla etkileşimi sağlar;

12) Anayasa ve kanunlarla kendisine verilen diğer yetkileri kullanır.

2. Hükümetin faaliyetlerinin organizasyonu ve prosedürü anayasa hukuku ile belirlenir.

Makale 89

Başbakan:

1) Hükümete başkanlık eder ve Jogorku Kenesh'e faaliyetleri için kişisel sorumluluk taşır;

2) Anayasanın ve yasaların tüm yürütme organları tarafından uygulanmasını sağlar;

3) müzakereleri yürütür ve uluslararası anlaşmalar imzalar;

4) Hükümet toplantıları yapar;

5) Hükümetin kararlarını ve emirlerini imzalar, uygulanmasını sağlar;

6) idari bölüm başkanlarını atar ve görevden alır;

7) yerel kamu idarelerinin başkanlarını atar ve görevden alır;

8) işbu Anayasa ve yasalar tarafından sağlanan diğer yetkileri kullanmak.

(28 Aralık 2016 # 218 Kırgız Cumhuriyeti Kanunu ile değiştirilmiştir)

Makale 90

1. Hükümet, Anayasa ve yasalar temelinde ve bu yasalar uyarınca, kararlar ve emirler çıkarır ve bunların uygulanmasını sağlar.

2. Hükümetin kararları ve emirleri Kırgız Cumhuriyeti sınırları boyunca bağlayıcıdır.

3. Hükümet, bakanlıkların, eyalet komitelerinin, idari kurumların ve yerel eyalet yönetimlerinin faaliyetlerini yönetir.

4. Hükümet, bakanlıkların, devlet komitelerinin, idari kurumların faaliyetlerini iptal etme hakkına sahiptir.

Makale 91

1. İlgili idari-bölgesel birimin topraklarındaki yürütme yetkisi, yerel devlet idaresi tarafından kullanılır.

Yerel eyalet idarelerinin başkanlarının atanması ve görevden alınmasına ilişkin usul kanunla belirlenir.

2. Yerel eyalet idarelerinin organizasyonu ve işleyişi kanunla tanımlanır.

Makale 92

1. Yerel eyalet idareleri, Anayasa, yasalar ve Hükümetin normatif yasal düzenlemeleri temelinde hareket eder.

2. Yerel devlet idarelerinin yetkileri dahilinde verdikleri kararlar, ilgili bölgeyi bağlayıcı olacaktır.

ALTINCI BÖLÜM
KIRGIZ CUMHURİYETİ YARGISI

Makale 93

1. Kırgız Cumhuriyeti'ndeki adalet yalnızca mahkeme tarafından yönetilir.

Kırgız Cumhuriyeti vatandaşları, davalarda ve yasaların öngördüğü usule uygun olarak adaletin idaresine katılma hakkına sahiptir.

2. Yargı yetkisi, anayasal, hukuki, cezai, idari ve diğer adli işlemler yoluyla kullanılır.

3. Kırgız Cumhuriyeti'nin yargı sistemi Anayasa ve Yargıtay ve yerel mahkemelerden oluşan yasalar ile kurulmuştur.

Anayasa Odası Yargıtay'ın bir parçasıdır.

Kanun ihtisas mahkemeleri kurabilir.

Özel mahkemelerin kurulmasına izin verilmez.

4. Mahkemelerin faaliyetlerinin organizasyonu ve usulleri kanunla belirlenir.

Madde 94.

1. Hakimler bağımsızdır ve sadece Anayasa ve yasalara tabidir.

2. Bir hakim, dokunulmazlık hakkından yararlanır ve bir suçtan dolayı tutuklanma durumları dışında tutuklanmaya veya tutuklanmaya, araştırmaya veya kişisel araştırmaya tabi tutulamaz.

3. Hiç kimse belirli bir dava hakkında bir hakimden rapor isteme hakkına sahip değildir.

Adalet yönetimine herhangi bir müdahale yasaktır. Bir hâkimi etkilemekten suçlu olanlar yasaya göre sorumludur.

4. Bir hâkime, statüsüne uygun olarak, bağımsızlığının sosyal, maddi ve diğer teminatları verilir.

5. Yargıtay hakimi, Kırgız Cumhuriyeti vatandaşı olabilir ve en az 40 yaşında ve 70 yaşından büyük olmayan, daha yüksek bir yasal eğitime ve hukuk mesleğinde en az 10 yıllık iş deneyimine sahip olabilir.

6. Yargıtay hakimleri, yaş sınırına ulaşılmadan önce seçilir.

7. Yargıtay hakimleri, üyeleri arasından Yüksek Mahkeme Başkan ve Başkan Yardımcılarını 3 yıl için seçer.

Aynı kişi birbirini takip eden iki dönem için Yüksek Mahkeme Başkanı veya Başkan Vekili seçilemez.

Yüksek Mahkeme başkanlarının ve vekillerinin seçim ve görevden alınma usulleri kanunla belirlenir.

8. Yerel bir mahkemenin yargıcı, Kırgız Cumhuriyeti'nin en az 30 yaşında ve 65 yaşından büyük olmayan, daha yüksek bir yasal eğitime ve hukuk mesleğinde en az 5 yıllık iş deneyimine sahip bir vatandaş olabilir.

Yerel mahkemelerin hakimleri, ilk kez 5 yıllık bir süre için hakimlerin seçilmesi ve daha sonra yaş sınırına ulaşılmadan önce Konseyin tavsiyesi üzerine Başkan tarafından atanır. Yerel mahkemelerin hâkimlerinin atanma ve atanma usulleri anayasa hukuku ile belirlenir.

Yerel mahkemelerin hâkimlerinin toplantıları, üyeleri arasından mahkeme başkanı ve başkan yardımcısını 3 yıl için seçer.

Aynı kişi arka arkaya iki dönem için aynı mahkemenin başkanı veya başkan vekili seçilemez.

9. Kırgız Cumhuriyeti hâkimlerinin statüsü, hâkimlerin konumu için adaylar için ek gereklilikler ve Yargıtay, Yargıtay Anayasa Odası ve yerel mahkemeler için bazı kısıtlamalar getirebilecek anayasa hukuku ile belirlenir.

(28 Aralık 2016 # 218 Kırgız Cumhuriyeti Kanunu ile değiştirilmiştir)

Makale 95

1. Kırgız Cumhuriyeti'nin tüm mahkemelerinin yargıçları, davranışları kusursuz olduğu sürece görev yapar ve yetkilerini korurlar. Hâkimlerin davranışlarının bütünlüğünün ihlali, anayasa hukuku ile belirlenen usule uygun olarak hakimlerin adalete teslim edilmesinin temelini oluşturur.

2. Hakimler, iyi davranış gerekliliklerinin ihlali durumunda Disiplin Komisyonunun Hakimler Konseyine önerisi üzerine anayasa kanununa göre görevden alınır.

Bu Maddenin 3. Paragrafında belirtilen durumlar haricinde, Yüksek Mahkeme hakimleri, Jogorku Kenesh tarafından, Başkanın önerisi üzerine, Jogorku Kenesh'in toplam milletvekil sayısının üçte ikisinden az olmayan bir çoğunluk tarafından reddedilebilir. Yerel mahkemelerin hakimleri Cumhurbaşkanı tarafından görevden alınır.

Hakimin gereklerinin ihlali ile ilgili olarak hâkim pozisyonundan ihraç edilen bir kişi, artık yasa ile belirlenmiş devlet ve belediye görevlerini yerine getirme hakkına sahip olmayacak ve hâkimler ve eski hâkimler için belirlenmiş haklardan mahrum bırakılacaktır.

3. Ölüm üzerine, yaş sınırına ulaşma, istifa veya başka bir işe transfer olma, onu ölü veya kayıp, aciz, vatandaşlık kaybı, vatandaşlıktan feragat veya başka bir devletin vatandaşlığını kazanma ve kusursuz davranış gerekliliklerini ihlal etme. İlgisiz diğer davalarda, bir hakimin yetkileri, bu gerekçelerin ortaya çıktığı tarihten itibaren anayasa hukuku uyarınca hakimler konseyinin önerisi üzerine kendisini seçen veya atayan organ tarafından erken feshedilir. Bu durumda, Yüksek Mahkeme yargıçları, Jogorku Kenesh'in mevcut milletvekillerinin çoğunluk oyu tarafından kabul edilen ancak milletvekillerinin en az 50 oyu ile alınan bir kararıyla reddedilir.

4. Hakimlerin görevden alınmasına, cezai ve idari kovuşturmaya, Hâkimler Konseyi bünyesinde Disiplin Komisyonunun rızasıyla anayasa hukuku ile belirlenen usule uygun olarak izin verilecektir.

5. Yerel mahkemelerin hâkimlerinin pozisyonu için adayların seçimi, anayasa hukuku ile belirlenen usule uygun olarak, hakimlerin seçimi üzerine Konsey tarafından yürütülür.

6. Yerel mahkemelerin hakimlerinin devri (rotasyonu), Usul Konseyinin usulüne ve anayasa hukuku ile belirlenen davalara göre önerisi üzerine Başkan tarafından yapılır.

7. Hâkimlerin seçilmesi Konseyi, hâkimler ve sivil toplum temsilcilerinden oluşur.

Konsey üyelerinin hakimlerin seçimi ile ilgili üçte biri sırasıyla Hakimler Konseyi, parlamento çoğunluğu ve meclis muhalefeti tarafından seçilir.

8. Hakimlerin seçimi üzerine Konseyin oluşumu, faaliyeti, yetkileri ve oluşum usulü kanunla belirlenir.

9. Hakimler Konseyi kapsamındaki Disiplin Komisyonu üyelerinin üçte biri sırasıyla Başkan, Jogorku Kenesh ve Hakimler Konseyi olacaktır. Disiplin Komisyonunun hâkimler Kurulu ilk oturumunun çağrılması, üyelerinin en az üçte ikisi oluşturulduktan sonra hakimler Konseyi Başkanına emanet edilir. Hakimler Konseyi bünyesinde Disiplin Komisyonunun ilk toplantısı 10 iş günü içinde yapılmazsa, Başkan tarafından düzenlenir. Hakimler Kurulu kapsamındaki Disiplin Komisyonunun toplam üye sayısı, üyelik adayları için gereklilikler ve komisyonun faaliyetinin diğer organizasyon konuları kanunla belirlenir.

(28 Aralık 2016 # 218 Kırgız Cumhuriyeti Kanunu ile değiştirilmiştir)

Makale 96

1. Yargıtay, hukuk, ceza, ekonomik, idari ve diğer davalardaki en yüksek yargı organıdır ve yasaların belirlediği prosedüre uygun olarak, mahkemelerin adli işlemlere itirazlarıyla ilgili adli işlemlerini gözden geçirir.

2. Yargıtay Plenumu, Kırgız Cumhuriyeti'nin tüm mahkemeleri ve hakimleri için bağlayıcı olan adli uygulama konularında açıklamalar sağlayacaktır.

3. Yüksek Mahkemenin kararları kesindir ve temyiz edilemez.

(28 Aralık 2016 # 218 Kırgız Cumhuriyeti Kanunu ile değiştirilmiştir)

Makale 97

1. Yargıtay Anayasa Odası, anayasal kontrolü elinde bulunduran organdır.

2. Yargıtay Anayasa Dairesi hâkimi, Kırgız Cumhuriyeti'nin en az 40 yaşında ve 70 yaşından büyük olmayan, daha yüksek bir yasal eğitime ve hukuk mesleğinde en az 15 yıllık deneyime sahip bir vatandaşı olabilir.

3. Yargıtay Anayasa Odası üyeleri arasından 3 yıl için bir başkan ve başkan vekili seçer.

4. Aynı kişi, birbirini takip eden iki dönem için Yüksek Mahkeme Anayasa Odası başkanı veya başkan vekili seçilemez.

5. Yargıtay Anayasa Dairesi hakimleri, Jogorku Kenesh tarafından, Başkanın teklifi üzerine hakimler Konseyinin teklifi üzerine, Jogorku Kenesh'in toplam milletvekili sayısının en az üçte ikisinden azı ile görevden alınabilir.

6. Yargıtay Anayasa Odası:

1) Anayasa ile çelişmeleri durumunda yasaları ve diğer normatif yasal düzenlemeleri anayasaya aykırı olarak beyan eder;

2) Kırgız Cumhuriyeti'nin taraf olduğu uluslararası anlaşmaların anayasaya uygunluğu konusunda görüş bildirmek;

3) Anayasa değişikliklerine ilişkin kanun tasarısı hakkında görüş bildirir.

7. Herkes, Anayasa tarafından tanınan hak ve özgürlükleri ihlal ettiği düşünülürse, yasaların ve diğer normatif yasal düzenlemelerin anayasaya itiraz etme hakkına sahiptir.

8. Yargıtay Anayasa Dairesi'nin kararı kesindir ve temyiz edilemez.

9. Kanunların anayasaya aykırı olarak veya Yüksek Mahkemenin Anayasa Dairesi tarafından hükümlerine ayrılması, Kırgız Cumhuriyeti topraklarındaki başvurularının yanı sıra, hukuki fiiller dışında yasalara veya diğer anayasa olarak kabul edilen hükümlere uygulanmasını geçersiz kılar.

10. Anayasaya aykırı olduğu kabul edilen kanun hükümlerine dayanan adli işlemler, her durumda hakları ve özgürlükleri ihlal edilen vatandaşların şikayetleri temelinde mahkeme tarafından incelenir.

11. Yargıtay Anayasa Dairesi'nin oluşumu ile ilgili usul ve esaslar, Anayasa Dairesi Başkan ve Başkan Vekilinin seçimi ile görevden alınması ile anayasa işlemlerinin yürütülmesi anayasa hukuku ile belirlenir.

Makale 98

1. Devlet, mahkemelerin işleyişi ve hakimlerin çalışmaları için gerekli fonları ve uygun koşulları sağlar.

Mahkemeler ulusal bütçeden finanse edilmektedir ve adaletin tam ve bağımsız yönetimini sağlamalıdır.

2. Yargı sisteminin bütçesi yargı tarafından bağımsız olarak oluşturulacak ve yürütme ve yasama yetkisi dalları ile koordineli olarak cumhuriyet bütçesine dahil edilecektir.

Makale 99

1. Yargılamalar tüm mahkemelerde açıktır. Kapalı oturumlardaki işlemlere sadece yasanın öngördüğü durumlarda izin verilir. Mahkemenin kararı kamuoyuna açıklanır.

2. Suçluların veya diğer davaların mahkemelerde dışardan dinlenmesine izin verilmez, yasaların öngördüğü durumlar dışında.

3. Yargı işlemleri, tarafların rekabeti ve eşitliği temelinde yürütülecektir.

4. Bir adli işlemin iptali, değiştirilmesi veya askıya alınması, kanunla belirlenen prosedüre uygun olarak bir mahkeme tarafından yapılabilir.

5. Davalara, kararlara ve diğer adli işlemlere itiraz hakkı ve bunların uygulanmasına ilişkin prosedür de dahil olmak üzere, yasal işlemlerde katılımcıların usule ilişkin hakları yasa ile belirlenir.

Madde 100.

1. Kırgız Cumhuriyeti'nin yasal olarak yürürlüğe giren mahkemelerinin eylemleri tüm devlet organları, yerel özerk yönetim organları, tüzel kişiler, kamu dernekleri, memurlar ve bireyler için bağlayıcıdır ve cumhuriyet topraklarında uygulanır.

2. Yargı işlemlerinin icra edilmemesi, usulüne uygun olarak yerine getirilmemesi veya yerine getirilmesinin yanı sıra mahkemelerin çalışmalarına müdahale, kanunla belirlenen sorumluluğu da beraberinde getirir.

Madde 101.

1. Mahkeme, bu Anayasa ile çelişen normatif bir yasal düzenleme uygulama hakkına sahip değildir.

2. Herhangi bir adli davada davanın değerlendirilmesi sırasında, yasanın anayasaya uygunluğu veya davanın kararının bağlı olduğu diğer normatif yasal düzenlemeler hakkında bir soru varsa, mahkeme Yüksek Mahkeme Anayasa Odasına bir talep gönderir.

Makale 102

1. Yargı öz yönetimi, mahkemelerin iç işleri ile ilgili sorunları çözme işlevi görür.

2. Kırgız Cumhuriyeti'ndeki yargı öz-yönetim organları Hakimler Kongresi, Hakimler Konseyi ve Hakimler Meclisi'dir.

Hakimler Kongresi, yargı özyönetiminin en üst organıdır.

Hakimler Konseyi, hakimler kongreleri arasında çalışan ve hakimlerin haklarını ve meşru menfaatlerini koruyan, mahkeme bütçesinin oluşumunu ve yürütülmesini kontrol eden, hakimlerin eğitimi ve ileri eğitimini düzenleyen seçilmiş bir yargı özyönetimi organıdır.

Hâkimler toplantısı, yargı özyönetiminin birincil organıdır.

3. Yargı öz yönetim organlarının işleyişine ilişkin organizasyon ve prosedür kanunla belirlenir.

(28 Aralık 2016 # 218 Kırgız Cumhuriyeti Kanunu ile değiştirilmiştir)

Makale 103

Adalet, yasanın öngördüğü hallerde ve araştırmaya katılan kişilerin davayı yürütmek için yeterli paraya sahip olmadıklarını kanıtlamaları durumunda ücretsiz olarak sağlanacaktır.

YEDİNCİ KISIM
HÜKÜMET ORGANLARI

Makale 104

Savcılık kendisine emanet birleşik bir sistem kuracaktır:

1) yasaların yürütme organlarının yanı sıra, listesi anayasa hukuku, yerel öz yönetim organları ve bu organların yetkilileri tarafından belirlenen diğer devlet organları tarafından doğru ve tekdüze uygulanmasının kontrolü;

2) arama soruşturma yürüten organlar tarafından mevzuatın gözetilmesi üzerinde kontrol;

3) ceza davalarında mahkeme kararlarının uygulanmasında ve vatandaşların kişisel özgürlüğünün kısıtlanmasına ilişkin zorlayıcı tedbirlerin uygulanmasında mevzuatın gözetilmesi üzerindeki kontrol;

4) kanunla belirlenen hallerde bir vatandaşın veya devletin mahkemedeki çıkarlarını temsil etmek;

5) mahkemede kamu davası;

6) Listesi anayasa hukuku tarafından belirlenen devlet organlarının yetkililerine karşı ceza davalarının başlatılması, davaların soruşturma için ilgili organlara devredilmesi ve askerlik statüsünde olan kişilerin cezai takibatı.

(28 Aralık 2016 # 218 Kırgız Cumhuriyeti Kanunu ile değiştirilmiştir)

Madde 105.

Merkez Bankası, Kırgız Cumhuriyeti'nin bankacılık sistemini denetler, Kırgız Cumhuriyeti'nde para politikasını belirler ve yürütür, tek bir para politikası geliştirir ve uygular, banknot çıkarma münhasır hakkına sahiptir, çeşitli banka finansmanı türleri ve prensiplerini uygular.

Madde 106.

Merkez Seçim ve Referandum Komisyonu, Kırgız Cumhuriyeti'ndeki seçim ve referandumların hazırlanmasını ve yürütülmesini sağlayacaktır.

Madde 107.

Denetim Odası, cumhuriyetçi ve yerel bütçelerin, bütçe dışı fonların ve devlet ve belediye mülklerinin kullanımını denetler.

Madde 108.

Ombudsman (ombudsmanlar) Kırgız Cumhuriyeti'nde insan ve sivil hak ve özgürlüklerin gözetilmesi konusunda parlamento kontrolü uygular.

Madde 109.

Bu bölümde belirtilen devlet organlarının faaliyeti ile ilgili organizasyon ve prosedür ile bağımsızlıklarının teminatı kanunla belirlenir.

SEKİZİNCİ BÖLÜM
YEREL KENDİ KAMU YÖNETİMİ

Madde 110.

1. Yerel özerk yönetim, yerel toplulukların kendi çıkarları ve kendi sorumlulukları ile bu Anayasa ile güvence altına alınan meseleleri bağımsız olarak çözme hakkı ve gerçek fırsatıdır.

2. Kırgız Cumhuriyeti'ndeki yerel özerk yönetim, ilgili idari-bölgesel birimin topraklarındaki yerel topluluklar tarafından gerçekleştirilir.

3. Yerel öz yönetim, yerel vatandaş toplulukları tarafından doğrudan veya yerel öz yönetim organları tarafından yürütülür.

4. Yerel öz yönetimin finansmanı, karşılık gelen yerel bütçeden ve aynı zamanda cumhuriyet bütçesinden sağlanır.

5. Yerel bütçenin oluşturulması ve yürütülmesi, şeffaflık, halkın katılımı, yerel yönetim organlarının yerel topluma karşı hesap verebilirliği ilkeleri gözetilerek gerçekleştirilir.

Madde 111.

1. Yerel öz yönetim organları sistemi aşağıdakilerden oluşur:

1) yerel keneshes - yerel yönetimin temsili organları;

2) ayyl okmotu, belediye binaları - yerel yönetimin yürütme organları.

2. Yerel yönetimin yürütme organları ve yetkilileri yerel keneshin faaliyetlerinden sorumludur.

Madde 112.

1. Yerel Keneş milletvekilleri, ilgili idari-bölgesel birimde yaşayan vatandaşlar tarafından, yasalarla belirlenen prosedüre uygun fırsatlarla seçilir.

2. Yerel özyönetimin yürütme organları başkanları kanunla belirlenen prosedüre göre seçilir.

3. Yasaya göre yerel keneshes:

1) yerel bütçeleri onaylar, yürütülmesini kontrol eder;

2) yerel toplumun sosyal ve ekonomik kalkınma ve nüfusun sosyal korunması programlarını onaylar;

3) yerel vergileri ve ücretleri tanıtmak ve bunlara fayda sağlamak;

4) Yerel öneme sahip diğer sorunları çözer.

Madde 113.

1. Devlet organları, kanunla öngörülen yerel öz yönetim organlarının yetkilerine müdahale etme hakkına sahip olmayacaktır.

2. Devlet yetkileri, uygulanmaları için gerekli maddi, mali ve diğer araçların transferi ile yerel öz yönetim organlarına devredilebilir. Devlet yetkileri, bir yasa veya anlaşma temelinde yerel özyönetim organlarına devredilebilir. Yerel öz yönetim organları, yetki verilen yetkilerden devlet organlarına karşı sorumludur.

3. Yerel özyönetim organları, yasaların uygulanmasından, yerel topluluklara - faaliyetlerinin sonuçlarından devlete ve organlarına karşı sorumludur.

4. Yerel öz yönetim organları, haklarının ihlali ile bağlantılı olarak yargının korunması için başvuru yapma hakkına sahiptir.


BU ANAYASADA DEĞİŞİKLİKLER İÇİN DOKUZUNCU BÖLÜM PROSEDÜR

Madde 114.

1. Bu Anayasa'da değişiklik yapan bir yasa, Jogorku Kenesh tarafından atanan referandumla kabul edilebilir.

2. Bu Anayasanın üçüncü, dördüncü, beşinci, altıncı, yedinci ve sekizinci bölümlerinin hükümlerinde yapılan değişiklikler, Jogorku Kenesh tarafından, Jogorku Kenesh'in toplam milletvekili sayısının çoğunluğunun önerisi üzerine veya 300 binden az seçmenin girişimiyle kabul edilebilir.

Dikkat!

Kırgız Cumhuriyeti "27 Haziran 2010 Anayasasının Yürürlüğe Girmesine İlişkin Kanun" uyarınca, 114. maddenin 2. Bölümü'nün hükümleri 1 Eylül 2020'de yürürlüğe girecektir.

3. Jogorku Kenesh, bu Anayasayı değiştiren bir yasayı Jogorku Kenesh'e sunulduğu tarihten itibaren en geç 6 ay içinde kabul eder.

İşbu Anayasa'da değişiklik yapılmasına ilişkin kanun, Jogorku Kenesh tarafından, okumalar arasındaki 2 aylık aralıklarla en az üç okumadan sonra Jogorku Kenesh'in toplam milletvekili sayısının üçte ikisinden az olmayan bir çoğunluk tarafından kabul edilecektir.

İşbu Anayasa'da yapılan değişikliklerle ilgili bir kanun, Jogorku Kenesh'in toplam milletvekili sayısının üçte ikisinden az olmamak üzere bir referanduma çıkarılabilir.

4. Bu Anayasa'da olağanüstü hal veya sıkıyönetim halinde değişiklik yapılması yasaktır.

5. Anayasa'da yapılacak değişikliklerle ilgili yasa Cumhurbaşkanı tarafından imzalanmalıdır.

(Kırgız Cumhuriyeti Anayasası son.)

(Otomatik tercüme ile Rusçadan Türkçeye çevrilmiştir.)
Kaynak: https://www.gov.kg/ky/p/constitution
Erişim tarihi: 9.6.2020

[turan_editor]

KAZAKİSTAN CUMHURİYETİ ANAYASASI

(Türkçeye tercüme edilmiş metindir.)

Biz,
Ortak tarihi kaderle birleşmiş Kazakistan halkı,
Ezeli Kazak toprakları üzerinde devleti kurarak,
Kendimizi özgürlük, eşitlik ve barış ideallerine adamış, barışsever ve sivil bir toplum olduğumuzun bilincine vararak,
Dünya toplumu içinde hak ettiği yeri almayı arzulayarak,
Bugünkü ve gelecek nesiller karşısında yüksek sorumluluğumuzun bilincinde olarak,
Egemenlik hakkımızdan yola çıkarak, Bu Anayasayı kabul ediyoruz.

I. KISIM
GENEL HÜKÜMLER

Madde 1

1.Kazakistan Cumhuriyeti, en yüksek değerleri birey, onun yaşamı, hak ve özgürlükleri olan, demokratik, dünyevi, hukuk ve sosyal bir devlet olduğunu ilan eder.

2.Cumhuriyetin faaliyetinin temel ilkeleri, toplumsal barış ve siyasal istikrar; tüm halkın yararına yönelik ekonomik kalkınma; Kazakistan vatanseverliği ve devlet işlerinin en önemli sorunlarının, ulusal düzeyde ya da parlamentodaki seçimler dahil demokratik yöntemlerle çözülmesidir.

Madde 2

1.Kazakistan Cumhuriyeti, başkanlık yönetim şekliyle üniter bir devlettir.

2.Cumhuriyetin egemenliği, onun bütün ülkesini kapsar. Devlet, kendi ülkesinin bütünlüğünü, ihlal edilemezliğini ve devredilemezliğini sağlar.

3.Cumhuriyetin idari-mülki yapısı, onun başkentinin statüsü kanunla belirlenir. Kazakistan’ın başkenti, Astana şehridir.

4.Kazakistan Cumhuriyeti ve Kazakistan adları aynı anlama gelir.

Madde 3

1.Devlet egemenliğinin tek kaynağı halktır.

2.Halk, egemenliğini ulusal referandum ve serbest seçimler aracılığıyla doğrudan kullanabileceği gibi egemenliğin kullanımını devlet organlarına aktarabilir.

3.Kazakistan Cumhuriyetinde hiç kimse iktidara el koyamaz. İktidara el koyma, kanunlarla cezalandırılır. Halk ve devlet adına hareket etme hakkı, Başkana ve Anayasayla belirlenmiş yetkiler çerçevesinde Parlamentoya aittir. Hükümet ve diğer devlet organları, kendilerine verilen yetkiler içinde yalnızca devlet adına hareket edebilir.

4.Kazakistan Cumhuriyetinde devlet iktidarı bütündür ve yasama, yürütme ve yargı kollarına ayrılması ilkesine ve bunların etkileşimini sağlayan fren ve denge sistemine uygun olarak Anayasa ve kanunlar temelinde kullanılır.

Madde 4

1.Anayasa hükümleri, ona uygun kanunlar, diğer normatif hukuk düzenlemeleri, uluslararası antlaşmalar, Cumhuriyetin diğer taahhütleri ayrıca Anayasa Konseyi ve Cumhuriyetin Yüksek Mahkemesinin düzenleyici kararları, Kazakistan Cumhuriyetinde geçerli hukuku oluşturur.

2.Anayasa, en üstün hukuki güce sahiptir ve Cumhuriyetin tüm topraklarında doğrudan geçerlidir.

3.Cumhuriyet tarafından onaylanan uluslararası antlaşmalar, kanunlara göre önceliğe sahiptir ve bir uluslararası antlaşma, uygulanması bir kanunla yayımlanmasına bağlı olduğu durumlar hariç doğrudan uygulanır.

4.Bütün kanunlar ve Cumhuriyetin taraf olduğu tüm uluslararası antlaşmalar yayımlanır. Vatandaşların hak, özgürlük ve ödevleriyle ilgili normatif hukuk düzenlemelerinin resmen yayımlanması onların uygulanması için gerekli şarttır.

Madde 5

1.Kazakistan Cumhuriyeti, ideolojik ve siyasal çoğulculuğu tanır. Toplumsal ve devlet kurumlarının birleştirilmesi, devlet organlarında siyasi parti örgütlerinin kurulması yasaktır.

2.Toplumsal birlikler kanun karşısında eşittirler. Devletin toplumsal birliklerin işlerine kanundışı müdahalesi ve toplumsal birliklerin devlet işlerine müdahalesi, toplumsal birliklere devlet organlarının işlevlerinin yüklenilmesi yasaktır.

3.Anayasal düzeni zorla değiştirmeğe, cumhuriyetin toprak bütünlüğünü ihlal etmeye yönelik amaç ve faaliyetler izleyen, devlet güvenliğini zayıflatan, sosyal, ırki, milli, dini, sınıfsal ve köken ayrımcılığını teşvik eden, toplumsal birliklerin kuruluşu ve faaliyeti, ayrıca izinsiz yarı askeri birimlerin kurulması yasaktır.

4.Kazakistan Cumhuriyetinde diğer devletlerin siyasi partilerinin ve sendikalarının, din temelinde kurulan partilerin faaliyeti, ayrıca siyasi partilerin ve sendikaların yabancı tüzel kişiler ve yabancılar, yabancı devletler ve uluslararası örgütler tarafından finansmanı, yasaktır.

5.Ülke sınırları içinde yabancı dini birliklerin faaliyeti, ayrıca yabancı dini merkezler tarafından ülkedeki dini birliklerin yöneticilerinin atanması, ülkenin ilgili devlet organıyla işbirliği içinde gerçekleştirilir.

Madde 6

1.Kazakistan Cumhuriyetinde devlet mülkiyeti ve özel mülkiyet tanınır ve eşit şekilde korunur.

2.Mülkiyet yükümlülük getirir, onun kullanılması aynı zamanda toplum yararına olmalıdır. Mülkiyetin sahibi ve konusu, ayrıca mülkiyet sahiplerinin kendi haklarından yararlanma kapsamı ve sınırları, onların haklarının güvencesi kanunla belirlenir.

3.Toprak ve yer altı kaynakları, sular, bitki ve hayvanlar alemi, diğer doğal kaynaklar devlet mülkiyetindedir. Toprak, kanunlarla belirlenen esaslar, şartlar ve sınırlar dahilinde özel mülkiyet konusu olabilir.

Madde 7

1.Kazakistan Cumhuriyetinde devlet dili Kazakça’dır.

2.Devlet kurumlarında ve yerel yönetim birimlerinde Kazakça’yla birlikte eşit şartlarda, resmi olarak Rusça da kullanılır.

3.Devlet, Kazakistan halkının dillerinin öğrenilmesi ve geliştirilmesi için uygun şartlar sağlar.

Madde 8

Kazakistan Cumhuriyeti uluslararası hukuk ilkeleri ve normlarına saygılıdır, devletler arasında işbirliği ve iyi komşuluk ilişkileri, eşitlik ve birbirinin iç işlerine karışmama, uluslararası sorunları barış yoluyla çözme politikası izler, silahlı kuvvetlerin öncelikli olarak kullanılmasından kaçınır.

Madde 9

Kazakistan Cumhuriyeti devlet simgesi olarak kendi Bayrağına, Armasına ve Milli Marşına sahiptir. Onların tarifi ve resmi kullanılış şekli anayasal kanunla belirlenir.

II. KISIM

İNSAN VE VATANDAŞ

Madde 10

1.Kazakistan Cumhuriyeti vatandaşlığı, kanuna uygun olarak edinilir veya sona erer, edinme esası ve nedenine bakılmaksızın tek ve eşittir.

2.Kazakistan Cumhuriyet vatandaşı hiç bir şekilde vatandaşlıktan, vatandaşlığını değiştirme hakkından yoksun bırakılamaz, ayrıca Kazakistan Cumhuriyetinden sınır dışı edilemez.

3.Kazakistan Cumhuriyeti vatandaşının, başka bir devlet vatandaşlığı tanınmaz.

Madde 11

1.Kazakistan Cumhuriyetinin taraf olduğu antlaşmalar aksini öngörmedikçe, Kazakistan vatandaşı yabancı ülkeye verilemez.

2.Kazakistan Cumhuriyeti, kendi vatandaşlarını yurtdışında koruyacağına ve himaye edeceğine güvence verir.

Madde 12

1.Kazakistan Cumhuriyetinde insan hak ve özgürlükleri Anayasaya uygun olarak tanınır ve güvence altına alınır.

2.İnsan hak ve özgürlükleri doğuştan itibaren herkese ait olup, mutlak ve ayrılmazdır, kanun ve diğer normatif hukuk düzenlemelerinin içerik ve uygulama şeklini belirler.

3.Kazakistan vatandaşı, vatandaşlığı itibariyle haklara sahiptir ve yükümlülükler taşır.

4.Yabancılar ve vatandaşlığı olmayan kişiler, Kazakistan’da Anayasa, kanunlar ve uluslararası antlaşmalar aksini öngörmedikçe, vatandaşlarla aynı haklara sahip olur ve aynı yükümlülükleri taşırlar.

5. İnsan ve vatandaş hak ve özgürlüklerinin kullanılması, diğer kişilerin hak ve özgürlüklerini ihlal etmemeli, anayasal düzen ve toplum ahlakına aykırı olmamalıdır.

Madde 13

1.Herkes kendisinin hak ehliyetinin tanınması hakkına sahiptir ve hak ve özgürlüklerini meşru-müdafaa dahil, kanuna aykırı olmayan tüm yollarla koruyabilir.

2.Herkes hak ve özgürlüklerinin yargısal korunması hakkına sahiptir.

3.Herkes yeterli hukuk yardımı alma hakkına sahiptir. Kanunla öngörülen durumlarda hukuki yardım ücretsiz olarak sağlanır.

Madde 14

1.Herkes kanun ve mahkeme önünde eşittir.

2.Köken, sosyal durum, görev ve mali durum, cinsiyet, ırk, milliyet, dini inanç, görüş, oturma yeri veya her hangi bir özellik nedeniyle kimseye ayrım yapılamaz.

Madde 15

1.Herkes yaşam hakkına sahiptir.

2.Hiç kimse, insanı keyfi olarak yaşamından yoksun bırakamaz. Ölüm cezası, terör suçluları ve savaş zamanında işlenen ağır suçlar bakımından, mahkumun af konusunda istemde bulunma hakkı sağlanarak, istisnai bir ceza şekli olarak kanunlarla belirlenir.

Madde 16

1.Herkesin kişisel özgürlük hakkı vardır.

2.Tutuklama ve gözaltı, sadece kanunla öngörülen durumlarda ve yalnızca kanuni mahkeme ya da savcının kararıyla, tutuklanan kişiye itiraz hakkı verilerek, mümkündür. Gözaltına alınan kişinin itiraz etme hakkı vardır. Savcının kararı olmaksızın hiç kimse yetmiş iki saatten fazla gözaltında kalamaz.

3.Gözaltına alınan, tutuklanan ve suç işlemekle itham edilen herkes, gözaltına alındığı, tutuklandığı veya suçlandığı andan itibaren avukat (savunucu) yardımından yararlanma hakkına sahiptir.

Madde 17

1.İnsan onuru dokunulmazdır.

2.Hiç kimse işkenceye, şiddete, diğer zalimce veya insan onurunu aşağılayıcı muameleye veya cezaya maruz bırakılamaz.

Madde 18

1.Herkes özel yaşamının, kişisel ve ailevi sırrının dokunulmazlığı, şeref ve onurunun korunması hakkına sahiptir.

2.Herkes bireysel tasarruflarının ve mevduatlarının, yazışmalarının, telefon konuşmalarının, posta, telgraf ve diğer haberleşmelerinin gizliliği hakkına sahiptir. Bu hakkın sınırlandırılmasına sadece doğrudan kanunda belirlenen durumlarda ve şekilde izin verilir.

3.Devlet organları, toplumsal birlikler, yetkili kişiler ve kitle iletişim araçları her vatandaşa, onun hak ve çıkarlarını ilgilendiren belgeleri, kararları ve bilgi kaynaklarını görme ve inceleme imkanı sağlamakla yükümlüdürler.

Madde 19

1.Herkes, kendi milliyetini, etnik, parti ve dini mensubiyetini belirtmek veya belirtmemek hakkına sahiptir.

2.Herkes kendi ana dilinde konuşma, kendi kültürünü yaşama, iletişim, konuşma, eğitim ve yaratıcılık dilini özgürce seçme hakkına sahiptir.

Madde 20

1.İfade ve yaratıcılık özgürlüğü güvence altına alınır. Sansür yasaktır.

2.Herkes, kanunla yasaklanmamış her türlü yolla serbestçe bilgi edinme ve yayma hakkına sahiptir. Kazakistan Cumhuriyetinin devlet sırrı kapsamına giren bilgiler listesi kanunla belirlenir.

3.Anayasal düzeni zor kullanarak değiştirmeye, devletin toprak bütünlüğünü ihlal etmeye, devletin güvenliğini sarsmaya, savaşa, sosyal, ırki, milli, dini, sınıfsal ve köken ayrıcalığına, ayrıca gaddarlığa ve şiddete yönelik propaganda yapmak ve teşvik etmek yasaktır.

Madde 21

1.Kazakistan Cumhuriyeti sınırları içinde kanuni olarak bulunan herkes, kanunlarla önceden belirlenmiş durumlar hariç, ülke sınırları içinde serbest dolaşım ve ikamet yerini serbestçe seçme hakkına sahiptir.

2.Herkes, Kazakistan dışına çıkma hakkına sahiptir. Kazakistan Cumhuriyeti vatandaşları engellenmeksizin ülkeye dönebilirler.

Madde 22

1.Herkes vicdan özgürlüğü hakkına sahiptir.

2.Vicdan özgürlüğü hakkının gerçekleştirilmesi, evrensel ve medeni hakların ve devlet karşısında ödevlerin sınırlandırılmasına veya bunlara şart koşulmasına yol açamaz.

Madde 23

1.Kırgızistan Cumhuriyeti vatandaşları örgütlenme özgürlüğü hakkına sahiptirler. Toplumsal birliklerin faaliyeti kanunla düzenlenir.

2.Orduda görevde bulunanlar, milli güvenlik organları ve hukuk muhafaza organları mensupları ve hakimler parti ve sendika üyesi olamazlar, herhangi bir siyasi partiyi destekleyemezler.

Madde 24

1.Herkes, çalışma özgürlüğü, özgürce faaliyet ve meslek seçme hakkına sahiptir. Zorunlu çalıştırma, sadece mahkeme kararıyla yapılabilir veya olağanüstü durum yahut savaş halinde uygulanır.

2.Herkes, hijyen ve sağlık koşullarının uygun olduğu ortamda çalışma, herhangi bir ayrım yapılmadan emeğinin karşılığını alabilme, ayrıca işsizlik dolayısıyla sosyal güvence hakkına sahiptir.

3.Grev hakkı dahil, kanunlarla belirlenmiş kurallar uyarınca, bireysel ve toplu iş ihtilaflarını çözümleme hakkı tanınır.

4.Herkes dinlenme hakkına sahiptir. Sözleşmeli olarak çalışanlara kanunlarla öngörülen şekilde mesai süresi, tatil ve bayram günleri, yıllık ücretli izin güvence altına alınır.

Madde 25

1.Konut dokunulmazdır. Mahkeme kararı olmadan konuta el konulması yasaktır. Konuta giriş, arama yapma ve inceleme, sadece kanunla öngörülen hallerde yapılabilir.

2.Kazakistan Cumhuriyetinde vatandaşlara konut sağlamak için ortam oluşturulur. Kanunlarda belirtilen ve konut ihtiyacı bulunan vatandaş gruplarına, yine kanunlarla öngörülen normlara göre devlet konut fonundan uygun ücretle konut temin edilir.

Madde 26

1.Kazakistan Cumhuriyeti vatandaşları kanuni şekilde edindikleri her türlü özel mülkiyete sahip olabilirler.

2.Mülkiyet, miras hakkı dahil, kanuni güvence altındadır.

3.Hiç kimse mahkeme kararı olmaksızın kendi malvarlığından yoksun bırakılamaz. Kanun ile öngörülmüş istisnai durumlarda devlet ihtiyaçları için malvarlığının zorunlu olarak kamulaştırılması, eşdeğer tazminat şartıyla yapılabilir.

4.Herkes serbest girişimcilik hakkına sahiptir. Tekel faaliyetler kanunlarla düzenlenir ve sınırlanır. Haksiz rekabet yasaktır.

Madde 27

1. Evlenme ve aile, annelik, babalık ve çocukluk devletin koruması altındadır.

2. Çocukların bakımı ve yetiştirilmesi ebeveynlerin doğal hakkı ve yükümlülüğüdür.

3. Yetişkin yaştaki çocuklar, engelli ebeveynlerine bakmakla yükümlüdürler.

Madde 28

1.Kazakistan Cumhuriyeti vatandaşının asgarî ücreti ve emekli maaşı ve yaşlanması, hastalanması, engelli olması ya da geçimini sağlayan kişinin kaybı durumlarında ve diğer kanuni esaslar gereğince sosyal güvenliği güvence altına alınır.

2.İsteğe bağlı sosyal sigorta, ek sosyal güvence şekilleri ve hayır işleri teşvik edilir.

Madde 29

1.Kazakistan Cumhuriyeti vatandaşları sağlıklarının koruması hakkına sahiptirler.

2.Cumhuriyet vatandaşları, kanunlarla belirlenmiş ölçüde ücretsiz, güvenceli ve yaygın sağlık hizmeti alabilir.

3.Ücretli sağlık hizmetleri, kanunlarla belirlenen şartlar ve usullere göre, devlet ve özel sağlık kurumlarında, ayrıca özel tıbbi çalışmalar yürüten kişilerce verilebilir

Madde 30

1.Vatandaşların, devlet eğitim kurumlarında ücretsiz orta eğitim alma hakkı güvence altına alınır. Orta eğitim zorunludur.

2.Vatandaşlar, devletin yüksek eğitim kurumlarında rekabetçi bir temelde, yüksek eğitim alma hakkına sahiptirler.

3.Vatandaşlar kanunda belirtilen esas ve koşullarda, özel eğitim kurumlarında eğitim alma ve ödeme yapma hakkına sahiptir.

4.Devlet ülke genelinde zorunlu genel eğitim standartlarını belirler. Her türlü eğitim kurumunun faaliyeti bu standartlara uygun olmalıdır.

Madde 31

1.Devlet, insan yaşamı ve sağlığına uygun bir çevreyi korumayı amaç edinir.

2.Yetkililer, kanuna göre, insan yaşamını ve sağlığını tehdit eden olayları ve koşulları gizlemekten dolayı sorumlu tutulurlar.

Madde 32

Kazakistan Cumhuriyeti vatandaşları, barışçıl ortamda ve silahsız olarak, toplanma, miting, yürüyüş, gösteri, sokak tören ve protestosu yapma hakkına sahiptirler. Bu hakkın kullanılması devlet güvenliği, kamu düzeni, sağlığın korunması ve diğer kişilerin, hak ve özgürlüklerinin korunması amacıyla, kanunla sınırlanabilir.

Madde 33

1.Kazakistan Cumhuriyeti vatandaşları, doğrudan veya kendi temsilcileri aracılığıyla devlet yönetimine katılma, kişisel olarak hitap etme, ayrıca devlet organlarına ve yerel yönetimlere bireysel ve toplu başvuruda bulunma hakkına sahiptirler.

2.Cumhuriyet vatandaşları, devlet organlarına ve yerel yönetimlere seçme ve seçilme, ayrıca genel referandumlara katılma hakkına sahiptirler.

3.Mahkeme tarafından ehliyetsizliğine hükmedilen, ayrıca mahkeme kararıyla cezaevinde hükümlü olan vatandaşlar, seçme ve seçilme, referanduma katılma hakkına sahip değildirler.

4.Kazakistan vatandaşları eşit olarak devlet memuriyetine girme hakkına sahiptirler. Devlet memuru olarak çalışmak isteyen adaylarda aranan koşullar, sadece görevin özellikleriyle bağlantılı olabilir ve kanunlarla belirlenir.

1.Herkes, Anayasa ve Kazakistan Cumhuriyeti kanunlarına uymak, diğer kişilerin hak ve özgürlüklerine, şeref ve onurlarına saygı göstermekle yükümlüdür.

2.Herkes, Kazakistan Cumhuriyetinin devlet simgelerine saygı göstermekle yükümlüdür.

Kanunlarla belirlenmiş vergi, harç ve benzeri yükümlülüklerin ödenmesi herkesin ödevi ve sorumluluğudur.

1.Kazakistan Cumhuriyetini savunma, her bir vatandaşın kutsal borcu ve yükümlülüğüdür.

2.Kazakistan vatandaşları, kanunların öngördüğü şekil ve yöntemlerde askeri hizmetlerini yaparlar.

Madde 37

Kazakistan Cumhuriyeti vatandaşları, tarihi ve kültürel mirası korumaya özen göstermekle, tarihi ve kültürel anıtları muhafaza etmekle yükümlüdürler.

Madde 38

Kazakistan Cumhuriyeti vatandaşları, doğayı korumak, doğal servetlere özenle davranmakla yükümlüdürler.

Madde 39

1.İnsan ve vatandaş hak ve özgürlükleri, sadece anayasal düzen, kamu düzeni, insan hakları ve özgürlükleri, halkın sağlığı ve ahlaki değerleri korumanın gerektirdiği derecede ve sadece kanunlarla sınırlanabilir.

2.Milletlerarası barışı ihlal edebilecek her türlü eylem Anayasaya aykırıdır.

3.Siyasi gerekçelerle hiç bir şekilde insan hakları ve özgürlükleri sınırlandırılamaz. Anayasanın 10, 11, 13-15. maddelerinde ve 16. maddesinin 1.fıkrasında, 17, 19, 22. maddelerinde, ayrıca 26. maddesinin 2. fıkrasında öngörülen hak ve özgürlükler hiç bir şekilde sınırlandırılamaz.

III. KISIM

DEVLET BAŞKANI

Madde 40

1.Kazakistan Cumhurbaşkanı devletin başı olup, devletin iç ve dış politikasının temel yönlerini belirleyen ve Kazakistan’ı ülke içinde ve uluslararası ilişkilerde temsil eden en yüksek yetkili kişidir.

2.Cumhurbaşkanı, halkın birliğinin ve devlet iktidarının, Anayasanın, insan ve vatandaşların hak ve özgürlüklerinin dokunulmazlığının, simgesi ve güvencesidir.

3.Cumhurbaşkanı, devlet iktidarının bütün kollarının uyum içinde çalışmasını, hakimiyet organlarının halk karşısında sorumluluğunu sağlar.

Madde 41

1.Kazakistan Cumhurbaşkanı anayasal kanun uyarınca, Kazakistan Cumhuriyetinin reşit vatandaşları tarafından genel, eşit ve doğrudan seçme hakkına dayanan gizli oylamayla beş yıllık süre için seçilir.

2.Doğumdan Kazakistan Cumhuriyeti vatandaşı olan, en az kırk yaşını doldurmuş, Kazakistan’da son 15 yıl ikamet etmiş ve devlet dilini serbestçe kullanabilen her bir vatandaş Cumhurbaşkanı seçilebilir.

3.Cumhurbaşkanı olağan seçimleri Aralık ayının ilk Pazar günü yapılır ve tarih olarak Parlamento seçimleriyle aynı günde gerçekleştirilemez.

3-1. Olağanüstü başkanlık seçimleri, Cumhurbaşkanı tarafından kararlaştırılır ve

Anayasal kanunla belirlenen zaman ve koşullarda yapılır

4.

5.

Madde 42

1.Kazakistan Cumhurbaşkanı, halka, aşağıdaki şekilde yemin ettikten sonra göreve başlar: “Kazakistan halkına sadakatle hizmet edeceğime, Anayasaya ve Kazakistan kanunlarına titizlikle uyacağıma, vatandaşların hak ve özgürlüklerini güvence altına alacağıma, Kazakistan Cumhurbaşkanı gibi yüce bir görevden doğan yükümlülüklerimi vicdanla ve namuslu şekilde yerine getireceğime resmen yemin ederim”

2.Yemin töreni, Ocak ayının ikinci Çarşamba günü Parlamento milletvekilleri, Anayasa Mahkemesi üyeleri, Yüksek Mahkeme hakimleri ve Kazakistan’ın eski Cumhurbaşkanlarının katılımıyla, törensel bir ortamda, gerçekleştirilir. Anayasanın 48. maddesinde öngörülen durumda, Kazakistan Cumhurbaşkanı yetkilerini üslenen kişi, Cumhurbaşkanı yetkilerini üslendiği günden itibaren bir ay içinde yemin eder.

3.Cumhurbaşkanının yetkileri, yeni Cumhurbaşkanı göreve başladığı andan itibaren, ayrıca zamanından önce görevinden alınması veya uzaklaştırılması, yahut ölümü durumunda sona erer. Görevinden uzaklaştırılanlar dışında bütün eski Cumhurbaşkanları, Kazakistan Cumhuriyetinin eski Cumhurbaşkanı unvanını taşırlar.

4.7 Ekim 1998 tarih ve 284 sayılı Kazakistan Cumhuriyeti Kanunu ile mülga.

5.Aynı kişi üst üste iki defadan fazla Cumhurbaşkanı seçilemez.

Bu kısıtlama Kazakistan Cumhuriyetinin ilk Cumhurbaşkanı için geçerli değildir.

Madde 43

1.Kazakistan Cumhurbaşkanı, temsili organlarda milletvekili olamaz, diğer maaşlı görevlerde bulunamaz ve girişimcilik faaliyetini gerçekleştiremez.

2.21 Mayıs 2007 tarih ve 254 sayılı kanunla mülga.

Madde 44 Kazakistan Cumhurbaşkanı:

1)Ülkenin durumu ve Kazakistan Cumhuriyetinin iç ve diş politikasının temel yönlerine ilişkin yıllık mesajla Kazakistan halkına yıllık hitap eder;

2)Cumhuriyetin Parlamentosu ve Kamaralarına olağan ve olağanüstü seçimleri belirler; Parlamentoyu ilk dönem toplantısına çağırır ve milletvekillerinin Kazakistan halkı karşısında yaptıkları yemini kabul eder; Parlamentoyu olağanüstü toplantıya çağırır; Parlamento Senatosunun sunduğu kanunu bir ay içinde imzalar ve ilan eder veya tekrar görüşülmek ve oylanmak üzere kanunu veya belli maddelerini geri gönderir;

3)Parlamento Meclisinde temsil edilen siyasi parti grupları ile yapılan istişareler sonrasında, Cumhuriyetin Başbakan adayını onaylanmak üzere Meclise sunar; Parlamento Meclisinin onayından sonra, Cumhuriyetin Başbakanını atar; onu görevinden alır; Başbakanın önerisi üzerine Cumhuriyet Hükümetinin yapısını belirler, Hükümet dışındaki merkezi yürütme organlarını kurar, fesheder veya yeniden yapılandırır, Cumhuriyet Hükümeti üyelerini atar; Dışişleri, Savunma, İçişleri ve Adalet Bakanlarını atar; Hükümet üyelerinin görevlerine son verir; Hükümet üyelerinin yeminlerini kabul eder; özel öneme sahip konularda, Hükümet toplantılarına başkanlık eder; Parlamento Meclisine kanun tasarısı sunması için Hükümetten istekte bulunur; Hükümetin ve vilayetlerin, büyük kentlerin ve başkentin akimlerinin düzenlemelerini tamamen veya kısmen iptal eder veya askıya alır;

4)Senatonun onayı ile Kazakistan Cumhuriyeti Merkez Bankası Başkanını, Başsavcıyı ve Milli Güvenlik Komitesi Başkanını göreve atar; onların görevlerine son verir;

5)Cumhurbaşkanına karşı doğrudan sorumlu ve hesap veren Hükümet kuruluşlarını kurar, fesheder ve yeniden yapılandırır, bu kurumların yöneticilerini atar ve görevden alır; 6) Cumhuriyetin diplomatik temsilciliklerinin yöneticilerini göreve atar ve geri çağırır.

6)Merkez Seçim Komisyonu Başkanı ve iki üyesini, Cumhuriyet bütçesi denetimine ilişkin Denetim Komitesi Başkanı ve iki üyesini beş yıllık süreyle göreve atar;

7)Cumhuriyetin devlet programlarını onaylar;

8)Başbakanın teklifi üzerine devlet bütçesi hesabında bulunan bütün organ ve kurumlarda çalışanların maaşları ve bunların finansmanı için bir bütün oluşturan sistemi onaylar;

9)Ulusal referandum yapılması konusunda karar alır;

10)Cumhuriyetin uluslararası antlaşmalarını görüşür ve imzalar; onay belgelerini imzalar; yabancı devletlerin diplomatik ve diğer temsilcilerinin güven mektuplarını ve geri çağırma belgelerini kabul eder;

11)Cumhuriyetin Silahlı Kuvvetlerinin Yüksek Başkumandanıdır ve Silahlı Kuvvetlerin üst düzey komutanlarını göreve atar ve görevden alır;

12)Cumhuriyetin devlet ödülleri, onursal ödüler, üst düzey askeri ve diğer rütbeler, sayılı unvanlar, diplomatik payeler, yeterlilik dereceleri ile ödüllendirir;

13)Cumhuriyetin vatandaşlığı ve siyasi sığınma verilmesi konularını karara bağlar;

14)Vatandaşlar için af çıkarır;

15)Cumhuriyetin demokratik kurumları, bağımsızlığı, toprak bütünlüğü, siyasi istikrarı, vatandaşların güvenliği ciddi ve doğrudan tehdit altındaysa ve devletin anayasal kurum ve birimlerinin normal işleyişi sürdürülemiyorsa, Cumhurbaşkanı, Kazakistan Başbakanı ve Parlamento Kamaralarının Başkanlarıyla resmi danışma ve görüşmelerden sonra, Kazakistan genelinde ve belli bir bölgesinde olağanüstü hal ilan edilmesi ve Cumhuriyetin Silahlı Kuvvetlerinin kullanılması dahil, bu konudaki kararını derhal Parlamentoya bildirmek koşuluyla, söz konusu durumun gerektirdiği her türlü önlemleri alır.

16)Cumhuriyete karşı saldırı veya onun güvenliğine karşı yakın dış tehlike durumunda ülkenin belirli bölgelerinde veya genelinde sıkıyönetim uygular, kısmi veya tam seferberlik ilan eder ve kararını derhal Parlamentoya bildirir;

17)Kendine bağlı olan Cumhuriyet Devlet Başkanlığı Koruma Hizmetini ve Cumhuriyet Muhafız Birliğini oluşturur;

18)Kazakistan Cumhuriyeti Devlet Sekreterini göreve atar ve görevden alır, onun statüsünü ve yetkilerini belirler; Cumhurbaşkanlığı Sekreterliğini oluşturur;

19)Güvenlik Kurulunu ve diğer danışma ve istişare organlarını, ayrıca Kazakistan

Halkları Meclisini ve Yüksek Yargı Kurulunu oluşturur;

21)

Madde 45

1.Kazakistan Cumhurbaşkanı, Anayasa ve kanunlara dayanarak ve uygulanması için Cumhuriyet genelinde bağlayıcı olan kararname ve emirler çıkarır.

2.Anayasanın 53. maddesinin 4. bendinde öngörülen durumlarda, Cumhurbaşkanı kanunlar çıkarır, 61. maddenin 2. fıkrasında öngörülen durumdaysa, Cumhuriyet kanunlarının uygulanmasına yönelik kanun hükmünde kararname çıkarır.

3.Cumhurbaşkanınca imzalanmış Parlamento düzenlemeleri, ayrıca Hükümetin teşebbüsüyle çıkarılan Cumhurbaşkanı düzenlemeleri, bunların hukuka uygunluğunda yargısal olarak sorumlu olan, sırasıyla Parlamentonun her iki kamarasının Başkanlarınca veya Başbakanca öncelikle imzalanır.

Madde 46

1.Kazakistan Cumhurbaşkanı, onun şeref ve onuru dokunulmazdır.

2.Cumhurbaşkanı ve ailesinin geçimi, güvenliği ve korunması devlet tarafından sağlanır.

3.Bu madde hükümleri eski Cumhurbaşkanlarını da kapsar.

4.Kazakistan ilk Cumhurbaşkanın konumu ve yetkileri, Cumhuriyet Anayasası ve Anayasal kanunla belirlenir.

Madde 47

1.Kazakistan Cumhurbaşkanı hastalık nedeniyle devamlı olarak görevlerini yerine getiremediği hallerde zamanından önce görevinden alınabilir. Bu durumda, Parlamento her iki kamaradan eşit sayıda üyeden ve ilgili tıp dallarında uzmanlardan oluşan bir komisyon kurar. Cumhurbaşkanın zamanından önce görevinden alınmasına ilişkin karar, Parlamento kamaralarının bileşik toplantısında söz konusu komisyon görüşü ve belirlenmiş anayasal prosedürlere uyulmasına ilişkin Anayasa Konseyinin görüşü esas alınmak suretiyle, her Kamaranın üye tam sayısının en az dörtte üç oy çoğunluğuyla kabul edilir.

2.Cumhurbaşkanı, sadece görevlerini yerine getirirken işlemiş olduğu eylemlerden dolayı sorumlu tutulabilir ve sadece vatana ihanet dolayısıyla Parlamento tarafından görevinden uzaklaştırılabilir. Suçlama ve ilgili tahkikat için karar, milletvekillerinin üye tam sayısının en az üçte birinin isteği üzerine Meclis milletvekilleri üye tam sayısının en az yarısından fazlasının oyuyla alınır. Suçlamayla ilgili tahkikat, Senato tarafından düzenlenir ve sonuçlar Senatonun üye tam sayısının en az yarısından fazlasının oyuyla, Parlamento Kamaralarının bileşik toplantısının görüşüne sunulur. Bu konuda nihai karar, ithamın gerekçeliliğine ilişkin Yüksek Mahkeme görüşünün ve belirlenmiş anayasa prosedürlerine uyulmasına ilişkin Anayasa Konseyinin görüşünün olması şartıyla Parlamento Kamaralarının bileşik toplantısında, her iki Kamaranın toplam üye sayısının en az dörtte üçünün oyu ile kabul edilir. Suçlama tarihini izleyen iki ay içinde nihai karar alınmadığı durumda, Cumhurbaşkanına yöneltilen itham reddedilmiş sayılır. Cumhurbaşkanının vatana ihanetle suçlanmasının her hangi bir aşamada reddi, bu konunun görüşülmesini isteyen Meclis milletvekillerinin yetkilerinin zamanından önce sona ermesi sonucunu doğurur.

3.Cumhurbaşkanının, Cumhuriyet Parlamentosu veya Parlamento Meclisinin yetkilerinin zamanından önce sona ermesi konusunu görüştüğü sırada, Cumhurbaşkanının görevden uzaklaştırılmasına ilişkin konu gündeme getirilemez.

Madde 48

1.Kazakistan Cumhurbaşkanının zamanından önce görevinden ayrılması veya uzaklaştırılması, ayrıca ölümü durumunda, Cumhurbaşkanlığı görevi, kalan görev süresi için Parlamento Senatosu Başkanına geçer; Senato Başkanının, Cumhurbaşkanı görevini üslenememesi durumunda bu görev, Parlamento Meclis Başkanına geçer; Meclis Başkanının, Cumhurbaşkanı görevini üslenememesi durumunda bu görev, Başbakana geçer. Cumhurbaşkanı yetkilerini üslenen kişi, sırasıyla Senato Başkanı, Meclis Başkanı veya Başbakan görevini bırakır. Bu durumda boşalmış devlet görevlerinin doldurulması, Anayasada öngörülen şekilde gerçekleştirilir.

2.Bu maddenin birinci fıkrasında öngörülen esas ve şekilde Kazakistan Cumhurbaşkanı görevini üslenen kişi, Kazakistan Cumhuriyeti Anayasasına değişiklikler ve ilaveler yapılması girişiminde bulunma hakkı yoktur.

IV. KISIM

PARLAMENTO

Madde 49

1.Kazakistan Cumhuriyeti Parlamentosu, yasama işlevini yerine getiren, Cumhuriyetin en üst temsili organıdır.

2.Parlamentonun yetkileri, ilk dönem toplantısı açıldığında başlar ve yeni seçilen Parlamentonun ilk toplantısında son bulur.

3.Parlamentonun yetkileri, Anayasada belirlenmiş durumlarda ve şekilde zamanından önce sona erdirilebilir.

4.Parlamentonun oluşumu ve faaliyeti, milletvekillerinin hukuki statüleri anayasal kanunla belirlenir.

Madde 50

1.Parlamento, daimi esasta çalışan iki kamaradan; Senato ve Meclisten oluşur.

2.Senato, Anayasal kanunla belirlenen şekilde, sırasıyla her ilden (oblast), büyük şehirden ve Kazakistan Cumhuriyetinin başkentinden ikişer kişi olmak üzere, seçilen vekillerden oluşur. Senatonun on beş üyesi Cumhurbaşkanı tarafından, ulusal-kültürel ve toplumun diğer menfaatleri göz önünde bulundurularak, doğrudan atanır.

3.Meclis, Anayasal kanuna göre seçilen 107 milletvekilinden oluşur.

4.Bir Parlamento üyesi aynı zamanda iki kamarada milletvekili olamaz.

5.Senato milletvekillerinin görev süresi altı yıl, Meclis milletvekillerinin görev süresi ise beş yıldır.

Madde 51

l. Meclis milletvekillerinin seçilmesi, doğrudan, eşit ve genel seçim hakkına dayanan gizli oylamayla yapılır. Meclisin dokuz milletvekili, Kazakistan Halklar Meclisi tarafından seçilir. Meclisin olağan seçimleri, mevcut Parlamentonun yetkilerinin sona ermesine en az iki ay kala yapılır.

2.Senato seçimleri gizli oylamaya dayanan, dolaylı seçimler yoluyla yapılır. Senato milletvekillerinin yarısı her üç yılda bir tekrar seçilir. Olağan seçimler ise, söz konusu milletvekillerinin yetkilerinin sona ermesine en az iki ay kala yapılır.

3.Parlamento veya Parlamento Meclisi milletvekillerinin olağanüstü seçimleri, mevcut Parlamento veya Parlamento Meclisi milletvekillerinin yetkilerinin zamanından önce sona ermesini izleyen iki ay içinde yapılır.

4.Kazakistan Cumhuriyeti vatandaşlığında olan ve son on yıldır ülkede sürekli ikamet etmiş bir kişi milletvekili olabilir. Otuz yaşına ulaşmış, yüksek öğrenim yapmış, en az beş yıl iş deneyimi olan, ilgili il, büyük şehir veya başkentte en az üç yıl ikamet etmiş her bir Kazakistan Cumhuriyeti vatandaşı Senato milletvekili seçilebilir. Yirmi beş yaşını doldurmuş vatandaşlar Kazakistan Meclisine milletvekili olarak seçilebilirler.

5.Cumhuriyet Parlamentosu Milletvekilleri seçimi, Anayasal kanunla düzenlenir.

6.Parlamento milletvekili Kazakistan halkı karşısında yemin eder.

Madde 52

1.21 Mayıs 2007 tarih ve 254 sayılı Kanunla mülga.

2.Parlamento milletvekilleri, Parlamento çalışmalarına katılmakla yükümlüdürler. Parlamentoda oylama, milletvekili tarafından şahsen yapılır. Haklı bir mazereti olmaksızın Kamaraların ve onların organlarının oturumlarına üç defadan fazla bir Milletvekilinin katılmaması, ayrıca oy hakkını devretmesi, kanunla öngörülen cezaların uygulanmasına sebep olur.

3.Parlamento milletvekili, başka bir temsili organda üye olamaz, eğitim, bilim ve diğer yaratıcılık faaliyetleri dışında herhangi bir ücretli görevde bulunamaz, girişimcilik faaliyeti yapamaz veya ticari kurumların yönetim organı veya denetim kurulunda görev alamaz. Bu kuralların ihlali, milletvekili görevlerinin sona ermesine sebep olur.

4.Parlamento üyesi suçüstü yakalanma ve ağır suç işleme durumları hariç, görev süresince ilgili kamaranın izni olmaksızın, gözaltına alınamaz, tutuklanamaz, yargı kararıyla idari cezaya çarptırılamaz, hakkında suç dolayısıyla dava açılamaz.

5.Parlamento milletvekilinin yetkileri, istifa etmesi, ölümü, yürürlüğe girmiş bir mahkeme kararıyla yasal ehliyetsizliğinin, ölüm ya da gaipliğinin belirlenmesi ve Anayasa ve Anayasal kanunla belirlenmiş diğer durumlarda sona erer.

Parlamento milletvekilin görevi şu durumlarda sona erer:

1) Kazakistan dışına daimi ikamet etmek için çıkması;

2) Bir mahkeme tarafından verilen mahkumiyet kararının yürürlüğe girmesi;

3) Kazakistan Cumhuriyeti vatandaşlığını kaybetmesi;

Bir Parlamento Meclis milletvekili şu durumlarda görevinden yoksun bırakılır:

1)Anayasal kanuna uygun olarak seçildiği bir siyasi partiden istifa etmesi ya da ihraç edilmesi;

2)Anayasal kanun uyarınca milletvekili seçildiği siyasi partinin fesih edilmesi.

Senatoya atanan üyelerin yetkileri, Cumhurbaşkanı tarafından fesih edilebilir.

Parlamento Meclisi ve milletvekillerinin yetkileri, Parlamento veya Parlamento Meclisinin dağılması ile sona erer.

6. Milletvekillerine karşı uygulanacak işlemler, bu maddenin 3. fıkrasına ilişkin taleplere uyulması, milletvekilinin davranış kuralları, ayrıca, milletvekili yetkilerinin sona ermesi, yetkilerinin ve dokunulmazlıklarının ortadan kaldırılmasıyla ilgili konuların hazırlanması görevi, Kazakistan Cumhuriyeti Merkezi Seçim Komisyonu tarafından yerine getirilir.

Madde 53 Kamaraların bileşik oturumunda Parlamento:

1)Kazakistan Cumhurbaşkanının teklifi üzerine Anayasada değişiklik ve ilaveler yapar;

2)Devlet bütçesini, Hükümetin ve bütçe denetiminden sorumlu Denetim Komitesinin bütçenin uygulanmasına ilişkin raporlarını onaylar. Hükümetin ulusal bütçenin uygulanmasına ilişkin raporunun onaylanmaması, Parlamentonun Hükümete karşı güvensizliği anlamına gelir.

3)Cumhurbaşkanının isteği üzerine, her bir kamaranın milletvekili üye tam sayısının üçte iki oy çoğunluğuyla, yasama yetkisi azami bir yıl süreyle Cumhurbaşkanına devredilebilir;

4)Savaş ve barışa karar verir;

5)Cumhurbaşkanının önerisi üzerine uluslararası barış ve güvenliği korumaya yönelik yükümlülüklerin yerine getirilmesi amacıyla, Silahlı Kuvvetleri kullanma konusunda karar verir;

6)Cumhuriyette anayasal düzene uygunluğa dair Anayasa Konseyinin yıllık mesajlarını dinler;

7)Kamaraların ortak komisyonlarını oluşturur, onların başkanlarını seçer ve görevden alır, komisyonların faaliyetlerine ilişkin raporları dinler;

8)Anayasa ile Parlamentoya tanınmış diğer yetkileri kullanır.

Madde 54

Parlamento, Anayasal kanun ve diğer kanunlar dahil, sırasıyla önce Meclis, sonra Senatoda konuların ardı ardına görüşülmesi yoluyla, kamaralarının ayrı ayrı oturumlarında:

1)Ulusal bütçeyi onaylar, değişiklik ve ilaveler yapar;

2)Devlet vergi ve harçlarını belirler ve iptal eder;

3)Kazakistan Cumhuriyetinin idari-mülki yapısı ile ilgili sorunların çözüm yollarını belirler;

4)Devlet ödüllerini, onursal, askeri ve diğer unvanları, payeleri ve rütbeleri, diplomatik paye ve dereceleri, Cumhuriyetin devlet simgelerini belirler;

5)Devletin borçlanması ve devlet tarafından ekonomik ve başka yardım yapılması konularını görüşür;

6) Vatandaşlar için genel af çıkarır;

7) Cumhuriyetin uluslararası antlaşmalarını onaylar ve iptal eder.

Parlamento, sırasıyla önce Meclis, sonra Senatoda konuların ardı ardına görüşülmesi yoluyla, kamaralarının ayrı ayrı oturumlarında:

1)Ulusal bütçenin onaylanması hakkında raporu görüşür;

2)Cumhurbaşkanı tarafından itiraz edilen kanun veya kanun maddelerini, söz konusu itiraz tarihini izleyen bir ay içinde tekrar görüşür veya oylamaya sunar. Bu süreye uyulmaması halinde, Cumhurbaşkanının itirazları kabul edilmiş sayılır. Eğer Meclis ve Senato, daha önce kabul ettiği kararını, her kamaranın milletvekili üye tam sayısının üçte iki oy çoğunluğuyla yeniden onaylarsa, Cumhurbaşkanı, bir ay içinde kanunu imzalar. Cumhurbaşkanının itirazları kamaralardan en az biri tarafından aşılamıyorsa, kanun kabul edilmemiş veya Cumhurbaşkanının önerdiği şekliyle kabul edilmiş sayılır. Anayasal kanunların Parlamento tarafından kabul edilen hükümlerine, Cumhurbaşkanının itirazı, bu bentte öngörüldüğü şekliyle ele alınır. Parlamentonun her kamerasının üye sayısının en az dörtte üç çoğunluğu ile Cumhurbaşkanının anayasal kanunlara itirazı aşılır.

3)Cumhuriyet referandumu konusunda istekte bulunur.

Madde 55

Aşağıdakiler sadece Senatonun yetkisindedir:

1)Kazakistan Cumhurbaşkanının önerisi üzerine Cumhuriyet Yüksek Mahkemesi Başkanını, ve Yüksek Mahkemesi hakimlerinin seçilmesi ve görevden alınması, onların yemininin kabul edilmesi;

2)Cumhurbaşkanı tarafından, Merkez Bankası, Başsavcı ve Milli Güvenlik Komitesi Başkanının atamasına onay verilmesi;

3)Cumhuriyet Başsavcısı, Yüksek Mahkeme Başkanı ve hakimlerinin dokunulmazlığının kaldırılması;

4)21.05.2007 tarih ve 254 sayılı Kanunla mülga.

5)Meclisin geçici olarak çalışmalarına ara verdiği ya da görevinin erken sona ermesi durumlarında, Anayasal kanun ve kanunların kabulüne ilişkin, Cumhuriyet Parlamentosunun işlevini yerine getirmek;

6)Senato, Anayasa tarafından verilen diğer görevleri yerine getirir.

Madde 56

1. Meclisin münhasır yetkisine aşağıdakiler girer:

1)Parlamentoda değerlendirilmek üzere, Anayasal kanun ve kanun taslaklarını hazırlamak ve bu taslakları görüşmek;

2)Senatonun milletvekillerinin çoğunluğunun oyuyla, Cumhuriyetin Başbakanının atanması için Cumhurbaşkanına onay vermek;

3)Cumhurbaşkanı olağan seçimlerinin ilan edilmesi;

4)Parlamento Meclisine Anayasa tarafından verilen diğer yetkileri kullanır.

2. Melis milletvekillerinin en az beşte birinin teklifiyle ve Meclis milletvekillerinin oy çokluğuyla, Hükümete güvensizlik oyu verme hakkına sahiptir.

Madde 57

Parlamentonun her bir kamarası diğer kamaradan bağımsız olarak aşağıdakileri gerçekleştirir:

1)Anayasa Konseyinin iki üyesini atamak; Merkezi Seçim Komisyonunun iki üyesini, Devlet bütçesinin uygulanması hakkında denetimden sorumlu Denetim Komitesinin üç üyesini, beş yıllık süre için göreve atamak;

2)Bu Anayasanın 47. maddesinin l. fıkrasında öngörülen durumda, Parlamentonun oluşturduğu komisyon üyelerinin yarısını göreve atamak;.

3)Kamaraların ortak komisyonlarının üyelerinin yarısını seçmek;

4)Kamaraların milletvekillerinin yetkilerini sona erdirmek, ayrıca Kazakistan Cumhuriyet Başsavcısının önerisiyle kamaraların milletvekillerinin dokunulmazlığının kaldırılması konusunda karar almak;

5)Kendi yetkilerine giren konularda parlamento görüşmeleri yapmak;

6)Kamara milletvekilleri üye tam sayısının en az üçte birinin isteği üzerine, Hükümet üyelerinden faaliyetlerine ilişkin rapor isteyebilir. Bu raporun sonucunda, Kamara milletvekilleri üye tam sayısının üçte iki oy çoğunluğuyla, Hükümet üyesinin kanunları ihlal ettiği gerekçesiyle görevden alınmasına ilişkin Cumhurbaşkanına müracaatta bulunabilir. Eğer Cumhurbaşkanı bu müracaatı geri çevirirse, milletvekilleri ilk müracaat tarihinden altı ay sonra kamara milletvekili üye tam sayısının en az üçte iki çoğunluğuyla Hükümet üyesinin görevden alınmasına ilişkin konuyu tekrar Cumhurbaşkanının gündemine getirebilirler. Bu durumda Cumhurbaşkanı Hükümet üyesini görevden alır;

7)Kamaraların koordinasyon ve çalışma organlarını oluşturmak;

8)Kendi faaliyet içtüzüğünü ve kamaranın yapısı ve iç düzenine ilişkin konularda diğer kararları almak.

Madde 58

1.Kamaralar, devlet dilini akıcı şekilde kullanabilen milletvekilleri arasından, Senato ve Meclis milletvekili üye tam sayılarının çoğunluğu tarafından gizli oylamayla seçilen Başkanlar yönetir. Senato Başkanlığına adaylık, Kazakistan Cumhurbaşkanı tarafından gösterilir. Meclis Başkanı adayını kamaranın milletvekilleri belirler.

2.Kamara Başkanları, milletvekili üye tam sayısının oy çoğunluğu ile görevden alınabilir veya istifa edebilirler;

3.Parlamento kamaraları Başkanları:

1)Kamaraları oturuma çağırır ve oturumları yönetirler;

2)Kamaraların görüşüne sunulacak konuların hazırlanmasında genel gözetimde bulunurlar;

3)Kamaraların başkan yardımcılıklarına adaylıkları, kamaraların onayına sunarlar;

4)Kamaraların faaliyetlerinde iç tüzüklere uyulmasını sağlarlar;

5)Kamaraların koordinasyon organlarının faaliyetlerini denetlerler;

6)Kamaraların kabul ettikleri düzenlemeleri imzalarlar;

7)Anayasa Konseyine, Merkezi Seçim Komisyonuna ve Devlet bütçesinin uygulanması hakkında denetimden sorumlu Denetim Komitesine üyelik için, Kamaralara aday sunarlar.

8)Parlamento Tüzüğü uyarınca kendilerine verilmiş diğer görevleri yerine getirirler;

4. Meclis Başkanı:

1)Parlamentonun dönem toplantısını açar;

2)Kamaraların olağan bileşik oturumunu toplantıya çağırır ve kamaraların olağan ve olağanüstü bileşik oturumlarına başkanlık yapar;

5. Kamara başkanları yetkileri dahilinde emirler çıkartırlar.

Madde 59

1.Parlamento toplantıları, kamaraların bileşik veya ayrı toplantıları şeklinde düzenlenir.

2.Parlamentonun ilk oturumu, Kazakistan Cumhurbaşkanı tarafından seçim sonuçlarının ilanını izleyen otuz gün içinde toplantıya çağrılır.

3.Parlamentonun olağan dönem toplantıları Eylül ayının ilk mesai gününden başlamak üzere Haziran ayının son mesai gününe kadar yılda bir kez düzenlenir.

4.Parlamento toplantısı, genelde Cumhurbaşkanı tarafından açılır, Senato ve Meclisin bileşik toplantısında kapanır. Parlamentonun dönem toplantıları arasında, Cumhurbaşkanı kendi girişimiyle, kamara başkanlarının teklifi üzerine veya Parlamento milletvekilleri üye tam sayısının en az üçte birinin teklifiyle, Parlamentoyu olağanüstü oturuma çağırabilir. Bu oturumda sadece toplanmaya esas oluşturan konular görüşülebilir.

5.Kamaraların bileşik ve ayrı oturumları, her kamaranın milletvekili üye tam sayısının en az üçte ikisinin hazır bulunduğu durumda düzenlenebilir.

6.Kamaraların bileşik ve ayrı oturumları açıktır. İçtüzüklerle öngörülen durumlarda kapalı oturumlar düzenlenebilir. Cumhurbaşkanı, Başbakan ve Hükümet üyeleri, Milli Banka Başkanı, Başsavcı ve Milli Güvenlik Komitesi Başkanı istediği oturuma katılabilir ve dinlenilebilir.

Madde 60

1.Kamaralar, her bir kamarada yediden çok olmamak üzere, daimi komiteler oluştururlar.

2.Kamaraların ortak faaliyetleriyle ilgili konuların çözümü için, Senato ve Meclis, eşitlik temelinde, ortak komisyonlar oluştururlar.

3.Komiteler ve komisyonlar, yetkilerine giren konularında kararlar alırlar.

4.Komite ve komisyonların oluşturulması, yetkileri ve faaliyet şekli kanunla belirlenir.

Madde 61

1.Yasama teklifinde bulunma hakkı, Cumhurbaşkanına, Parlamento milletvekillerine ve Hükümete aittir ve sadece Mecliste kullanılabilir.

2.Cumhurbaşkanı, kanun tasarılarının görüşülme önceliğini belirleme, ayrıca bir kanun tasarısının sunulmasını takip eden bir ay içinde Parlamento tarafından görüşülmesini sağlamak üzere, kanun tasarısının ivedilikle görüşülmesi gerektiğini ilan etme hakkına sahiptir. Söz konusu talebin Parlamento tarafından yerine getirilmediği durumda, Cumhurbaşkanı kanun hükmünde Kararname çıkarabilir ve bu Kararname, Anayasada öngörülen şekilde Parlamento tarafından yeni kanun kabul edilmesine kadar yürürlükte kalır.

3.Parlamento önemli toplumsal ilişkileri düzenleyen ve aşağıdaki konulara ilişkin temel ilke ve normları belirleyen kanunlar çıkarma hakkına sahiptir:

1)Gerçek ve tüzel kişilerin hak ehliyeti, kişi hak ve özgürlükleri, gerçek ve tüzel kişilerin yükümlülükleri ve sorumlulukları;

2)Mülkiyetin koşullarlı ve diğer mülkiyet hakları;

3)Devlet organlarının ve yerel yönetim organlarının kuruluş ve faaliyetleri ile devlet ve askerlik hizmetinin esasları;

4)Vergiler, harçlar ve diğer zorunlu ödemelerin belirlenmesi;

5)Cumhuriyet bütçesi;

6)Yargı sistemi ve yargılama konuları;

7)Eğitim, sağlık ve sosyal güvenlik;

8)İşletmeler ve varlıklarının özelleştirilmesi;

9)Çevrenin korunması;

10)Cumhuriyetin idari-mülki yapısı;

11)Devletin savunmasının ve güvenliğinin sağlanması. Diğer tüm ilişkiler, yasal düzenlemelere tabidir.

4.Mecliste görüşülen ve milletvekili üye tam sayısının oy çoğunluğu ile onaylanan kanun tasarısı Senatoya intikal eder ve burada en çok altmış gün içinde görüşülür. Senato milletvekili üye tam sayısının oy çoğunluğu ile kabul edilen tasarı, yasalaşır ve on gün içinde Cumhurbaşkanının imzasına sunulur. Senato milletvekili üye tam sayısının oy çoğunluğuyla tümüyle reddedilen tasarı Meclise iade edilir. Meclis, milletvekili üye tam sayısının üçte iki oy çoğunluğuyla aynı tasarıyı tekrar onaylarsa, tasarı tekrar görüşülmesi ve oylanması için Senatoya gönderilir. İkinci kez reddedilen tasarı aynı dönem toplantısı süresince tekrar sunulamaz.

5.Kanun tasarısına, Senato milletvekili üye tam sayısının oy çoğunluğuyla yapılan değişiklikler ve ilaveler Meclise gönderilir. Meclis, milletvekili üye tam sayısının oy çoğunluğuyla teklif olunan değişiklik ve ilaveleri kabul ederse, kanun kabul edilmiş sayılır. Meclis aynı oy çoğunluğu ile Senatonun önerdiği ilave ve değişikliklere karşı çıkarsa, Kamaralar arasındaki antlaşmazlık, uzlaşma yöntemleriyle giderilir.

5-1 Anayasal kanun tasarısı, Meclis üye tam sayısının en az üçte iki çoğunluğu ile görüşülüp ve onaylandıktan sonra Senatoya gönderilir ve Senato en geç altmış gün içinde bu tasarıyı ele alır. Senato milletvekillerinin en az üçte iki çoğunluğu ile onaylanan tasarı, Anayasal kanun haline gelir ve on gün içinde imzalanmak üzere Cumhurbaşkanına sunulur. Anayasal kanun tasarısı, Parlamentoda Meclis ve Senato üye tamsayısının oy çokluğu ile reddedilebilir.

Anayasal kanun tasarısına, Senato milletvekili üye tam sayısının en az üçte iki çoğunluğuyla yapılan değişiklikler, Meclise gönderilir. Meclis, milletvekili üye tam sayısının en az üçte iki oy çoğunluğuyla, teklif olunan değişiklik ve ilaveleri kabul ederse, kanun kabul edilmiş sayılır.

Meclis, en az üçte iki oy çoğunluğu ile Senatonun önerdiği ilave ve değişikliklere karşı çıkarsa, Kamaralar arasındaki antlaşmazlık, uzlaşma yöntemleriyle giderilir.

6.

7.

1.Parlamento, Cumhuriyetin tamamında uygulanması zorunlu olan, Kazakistan Cumhuriyeti kanunları, Parlamento kararları, Senato ve Meclis kararları şeklinde, yasal düzenlemeler kabul eder.

2.Cumhuriyet Kanunları, Cumhurbaşkanı tarafından imzalandıktan sonra yürürlüğe girer.

3.Anayasaya değişiklikler ve ilaveler, her bir kamaranın milletvekili üye tam sayısının en az dörtte üç oy çoğunluğu ile yapılır.

4.Anayasal kanunlar, Anayasada belirtilen konularla ilgili olarak her bir kamaranın milletvekili üye tam sayısının en az üçte iki oy çoğunluğuyla kabul edilir.

5.Parlamento ve Kamaralarının yasal düzenlemeleri, Anayasada aksi öngörülmedikçe, Kamaraların milletvekilleri toplam oy sayısının çoğunluğuyla kabul edilir.

6.Kazakistan Cumhuriyeti Anayasasına ilave ve değişiklikler yapılmasına ilişkin görüşmelerin en az iki defa yapılması zorunludur.

7.Cumhuriyet kanunları, Parlamento ve Kamaralarının kararları Anayasaya aykırı olamaz. Parlamento ve kamaraların kararları kanunlara aykırı olamaz.

8.Kanun ve diğer normatif hukuk düzenlemelerinin hazırlanması, sunulması, görüşülmesi, yürürlüğe konması ve yayımlanması şekli özel bir kanunla, Parlamento ve kamaralarının iç tüzükleriyle belirlenir.

Madde 63

1.Kazakistan Cumhurbaşkanı Parlamentonun Kameralarının Başkanları ve Başbakanla görüştükten sonra, Parlamentoyu ve Parlamento Meclisini feshedebilir.

2.Parlamento, olağanüstü hal ve sıkıyönetim durumlarında, Cumhurbaşkanının görev süresinin son altı ayı içinde, ayrıca bir önceki Parlamento feshini izleyen bir yıl içinde, feshedilemez.


KAZAKİSTAN CUMHURİYETİ ANAYASASI
(1/2)
(devamı aşağıda...)

[turan_editor]

KAZAKİSTAN CUMHURİYETİ ANAYASASI
(2/2)


V. KISIM

HÜKÜMET

Madde 64

1.Hükümet, Kazakistan Cumhuriyetinde yürütme yetkisini kullanır, yürütme organına başkanlık eder ve faaliyetlerini düzenler.

2.Hükümet, kolejyal bir organdır ve bütün faaliyetlerinden dolayı Cumhurbaşkanı karşısında sorumludur, ayrıca Anayasada belirtilen durumlarda Parlamento Meclisi ve Parlamento önünde sorumludur.

3.Hükümet üyeleri, Anayasanın 57. maddesi 6. bendinde öngörülen durumlarda Parlamentonun kamaralarına hesap verir.

4.Hükümetin yetkileri, kuruluş şekli ve faaliyeti anayasal kanunla belirlenir.

Madde 65

1.Hükümet, Kazakistan Cumhurbaşkanı tarafından Anayasada öngörülen şekilde kurulur.

2.Hükümetin yapısı ve oluşumu konusunda teklifler, Başbakanın atanmasından sonra on gün içinde Başbakan tarafından Cumhurbaşkanına sunulur.

3.Hükümet üyeleri halka ve Kazakistan Cumhurbaşkanına yemin eder.

Madde 66 Kazakistan Cumhuriyeti Hükümeti:

1)Devletin sosyo-ekonomik politikasının, onun savunma gücünün, güvenliğinin, kamu düzeninin sağlanmasının temel yönlerini belirler ve bunların gerçekleştirilmesini organize eder;

2)Devlet bütçesini ve onun uygulanmasına ilişkin raporu Parlamentoya sunar, bütçenin uygulanmasını sağlar;

3)Meclise kanun tasarıları sunar ve kanunların uygulanmasını sağlar;

4)Devlet mülkiyetinin yönetimini düzenler;

5)Cumhuriyetin dış politikasının yürütülmesine ilişkin önlemler alır;

6)Bakanlıkların, devlet komitelerinin, diğer merkezi ve yerel yürütme organlarının faaliyetlerini yönetir;

7)Bakanlıkların, devlet komitelerinin, devletin diğer merkezi ve yerel yürütme organlarının düzenlemelerini tamamen veya kısmen iptal eder veya yürürlüğünü durdurur;

8)Hükümete girmeyen merkezi yürütme organlarının yöneticilerini göreve atar ve görevden alır;

9)7 Ekim 1998 tarih ve 298 sayılı Kanunla mülga;

10)Anayasa, kanunlar ve Cumhurbaşkanının düzenlemeleri ile belirlenen diğer işlevleri yerine getirir.

Madde 67 Kazakistan Cumhuriyeti Başbakanı:

1)Hükümetin faaliyetini organize eder ve yönetir, onun çalışmasından dolayı şahsen sorumludur;

2)21 Mayıs 2007 tarih ve 254 sayılı Kanunla Mülga;

3)Hükümet kararnamelerini imzalar;

4)Hükümet faaliyetlerinin başlıca yönleri ve onun tüm önemli kararları hakkında rapor sunar;

5)Hükümetin faaliyetlerinin yönetimi ve denetimine ilişkin diğer işlevleri yerine getirir.

Madde 68

1.Hükümet üyeleri kendi yetki alanlarında serbestçe karar alabilir ve onlara bağlı olan devlet organlarının faaliyeti dolayısıyla Başbakan karşısında şahsen sorumludur. Hükümetin yürüttüğü politikaya karşı çıkan veya bu politikayı uygulamaktan kaçınan Hükümet üyesi istifa eder veya görevinden uzaklaştırılır.

2.Hükümet üyeleri, temsili organlarda vekil olamaz, eğitim, bilim ve diğer yaratıcı faaliyetler dışında herhangi bir ücretli görevde bulunamaz, girişimcilik faaliyeti yapamaz veya kanuna uygun olarak onlara verilen görevler hariç, ticari kurumların yönetim veya denetleme kurulunda görev alamazlar.

Madde 69

1.Kazakistan Cumhuriyeti Hükümeti kendi yetkileri çerçevesindeki konularda ülke genelinde bağlayıcı olan kararlar alır.

2.Başbakan, ülke genelinde bağlayıcı olan emirler verir.

3.Hükümetin kararları ve Başbakanın emirleri Anayasaya, kanunlara, Cumhurbaşkanının kararname ve emirlerine aykırı olamaz.

Madde 70

1.Hükümet, yeni seçilmiş Cumhurbaşkanı önünde yetkilerini iade eder.

Cumhuriyetin Başbakanı, yeni seçilmiş Parlamento Meclisi önünde, Hükümeti güven oylamasına sunar. Mecliste güven oylaması sırasında, Cumhurbaşkanı tarafından başka türlü karar verilmedikçe, Hükümet görevine devam eder.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

VI. KISIM

ANAYASA KONSEYİ

Madde 71

1.Kazakistan Cumhuriyeti Anayasa Konseyi, görev süresi altı yıl olan yedi üyeden oluşur. Eski Cumhurbaşkanları Anayasa Konseyinin ömür boyu üyesi olma hakkına sahiptirler.

2.Anayasa Konseyi Başkanını Cumhurbaşkanı göreve atar ve oyların eşit dağılımı durumunda Başkanın oyu belirleyicidir.

3.Anayasa Konseyinin iki üyesini Cumhurbaşkanı, ikişer üyeyi sırasıyla Senato ve Meclis atar. Anayasa Konseyi üyelerinin yarısı her üç yılda bir yenilenir.

4.Anayasa Konseyi üyeleri ve Başkanı milletvekili olamaz, eğitim, bilim ve diğer yaratıcı faaliyetler dışında başka ücretli görevlerde bulunamaz, girişimcilik faaliyeti yapamaz veya ticari kurumlarda yönetim organı veya denetim kurulunda görev alamazlar.

5.Anayasa Konseyi Başkanı ve üyeleri, yetkileri süresince suçüstü yakalanma ve ağır suç işleme durumları hariç, Parlamentonun izni olmaksızın tutuklanamaz, gözaltına alınamaz, mahkeme kararıyla idari cezaya çarptırılamaz, hakkında cezai dava açılamaz.

6. Anayasa Konseyinin kuruluşu ve faaliyeti anayasal kanunla düzenlenir.

Madde 72

1. Anayasa Konseyi Kazakistan Cumhurbaşkanının, Senato Başkanı ve Meclis Başkanının, parlamentonun üye tam sayısının en az beşte birinin ve Başbakanın başvurusu üzerine:

1)Cumhurbaşkanı, Parlamento milletvekilleri seçimlerinin ve Cumhuriyet referandumunun yapılmasına ilişkin uyuşmazlıkları çözüme bağlar;

2)Parlamentoda kabul edilmiş kanunların, imzalanmadan önce, Kazakistan Anayasasına uygun olup olmadığını görüşür;

2-1) Parlamento ve onun Kamaralarının kararlarının Anayasaya uygunluğunu incelemek;

3)

4)

5)

2. Anayasa Konseyi, bu Anayasanın 78. maddesinde öngörülen durumlarda mahkemelerin başvurularını görüşür.

Madde 73

1.Anayasanın 72. maddesinin 1. fıkrasının 1. bendinde belirtilen konularda Anayasa Konseyine müracaat edilmesi durumunda Cumhurbaşkanının göreve başlaması, Parlamentonun seçilmiş milletvekillerinin kaydı veya cumhuriyet referandumu sonuçlarının belirlenmesi durdurulur.

2.Anayasanın 72. maddesinin 1. fıkrasının 2. ve 3. bentlerinde belirtilen konularda Anayasa Konseyine müracaat edilmesi durumunda ilgili düzenlemenin imzalanma veya onaylanma süreleri durdurulur.

3.Anayasa Konseyi, başvuru tarihini izleyen bir ay içinde karar verir. Cumhurbaşkanının isteği ile acil durumlarda bu süre on güne kadar kısaltılabilir.

4.Anayasa Konseyi kararına tamamen veya kısmen Cumhurbaşkanı itiraz edebilir ve bu itirazlar Anayasa Konseyi üye tam sayısının üçte ikisinin oyu ile aşılır. Cumhurbaşkanının itirazı giderilmezse Anayasa Konseyinin kararı kabul edilmemiş sayılır.

Madde 74

1.Kazakistan Cumhuriyeti Anayasasına uygun bulunmayan kanunlar ve uluslararası antlaşmalar imzalanamaz, onaylanamaz ve yürürlüğe konulamaz.

2.İnsan ve vatandaş hak ve özgürlüklerini ihlal edenler dahil Anayasaya aykırılığı saptanan kanunlar ve diğer normatif hukuk düzenlemeleri iptal edilir ve uygulanamaz.

3.Anayasa Konseyi kararları, kabul edildiği günden yürürlüğe girer, ülke genelinde bağlayıcı ve nihai olup, itiraz edilemez.

VII. KISIM

MAHKEMELER VE YARGILAMA

Madde 75

1.Kazakistan Cumhuriyetinde yargılama, sadece mahkemeler tarafından yerine getirilir.

2.Yargı yetkisi medeni, cezai ve kanunlarla belirlenmiş diğer yargılama usulleriyle kullanılır. Kanunla öngörülen durumlarda ceza yargılaması jürinin katılımıyla gerçekleştirilir.

3.Mahkemeler, Kazakistan Cumhuriyeti Yüksek Mahkemesi, yerel mahkemeler ve kanunla kurulan diğer mahkemelerden oluşur.

4.Cumhuriyetin mahkeme sistemi Anayasa ve anayasal kanunla kurulur. Herhangi bir unvan altında özel veya olağanüstü mahkemeler kurulması yasaktır.

Madde 76

1.Yargı yetkisi, Kazakistan Cumhuriyeti adına kullanılır ve Anayasanın, kanunların, diğer normatif hukuk düzenlemelerinin uygulanması yoluyla vatandaşların ve kurumların hakları, özgürlükleri ve kanuni çıkarlarının korunması amaçlanır ve uluslararası antlaşmaların uygulanması sağlanır.

2.Yargı yetkisi, Anayasa, kanunlar, diğer normatif belgeler, uluslararası antlaşmalar esasında meydana gelen her türlü dava ve antlaşmazlıkları kapsar.

3.Mahkemelerin kararları, hükümleri ve diğer kararları ülke genelinde bağlayıcı güce sahiptir.

Madde 77

1.Hakim, yargılama sırasında bağımsız olup sadece Anayasa ve kanunlara tabidir.

2.Mahkemenin yargılama işlevine herhangi bir müdahale söz konusu olamaz ve kanunlar gereğince sorumluluk getirir. Belli bir dava ile ilgili olarak hakimlere, hesap sorulamaz.

3.Kanunları uygularken hakim aşağıdaki ilkelerden hareket etmelidir:

1)Kişi, suçu kesinleşmiş bir mahkeme kararıyla ispatlanana kadar, bir suçu işleme konusunda masum kabul edilir;

2)Hiç kimse, aynı suçtan dolayı iki kez cezai veya idari yargılamaya tabi tutulamaz;

3)Kendi rızası olmaksızın hiç kimsenin kanun gereğince davasının görüşülmesi gereken mahkeme değiştirilemez;

4)Herkes mahkemede dinlenilme hakkına sahiptir;

5)Vatandaşların sorumluluklarını belirleyen ve artıran, yeni yükümlülükler getiren veya onların durumunu kötüleştiren kanunlar geriye yürümez. Bir suç işlendikten sonra kanunla sorumluluk kaldırılmış veya azaltılmışsa, yeni kanun uygulanır;

6)Sanık suçsuz olduğunu ispatlamakla yükümlü değildir;

7)Hiç kimse kendisi, eşi ve kapsamı kanunla belirlenen yakın akrabaları aleyhinde tanıklık yapmak zorunda değildir. Din görevlileri dini ibadetler sırasında kendilerine güvenenler aleyhinde tanıklık yapmak zorunda değildir.

8)Kişinin suçluluğu açısından her türlü şüphe, sanığın lehine yorumlanır.

9)Yasadışı yolla elde edilen deliller hukuken geçerli değildir. Hiç kimse yalnız kendi ikrarına dayanılarak cezalandırılamaz.

10)Kıyas yapılarak ceza kanunlarının uygulanması yasaktır.

4. Anayasayla belirlenmiş yargılama ilkeleri, Cumhuriyet mahkemeleri ve yargıçlarının tamamı için ortak ve aynı niteliktedir.

Madde 78

Mahkemeler, Anayasada öngörülen insan ve vatandaş hak ve özgürlüklerini ihlal eden kanunları ve diğer normatif hukuk düzenlemelerini uygulamazlar. Mahkeme, uygulanması gereken kanun veya diğer normatif hukuk düzenlemesinin Anayasada öngörülmüş insan hak ve özgürlüklerini zedelediğini tespit ederse, o, davaya ilişkin yargılamayı durdurur ve bu düzenlemenin Anayasaya aykırılığının belirlenmesi için Anayasa Konseyine başvurur.

Madde 79

1.Mahkemeler, bağımsızlıkları Anayasa ve kanunlarla korunan daimi hakimlerden oluşur. Hakimin görevi, sadece kanunla öngörülmüş nedenlerle sona erdirilebilir veya durdurulabilir.

2.Hakim, suçüstü yakalanma ve ağır suç işleme durumları hariç, Cumhurbaşkanının, Cumhuriyet Yüksek Yargı Kurulu görüşüne dayanan onayı olmaksızın veya Anayasanın 55. maddesi 3. bendinde öngörülen durumda ise Senatonun onayı olmaksızın tutuklanamaz, göz altına alınamaz, yargı yoluyla idari cezaya çarptırılamaz, hakkında ceza kovuşturulması yapılamaz.

3.Yirmi beş yaşını doldurmuş, yüksek hukuk eğitimi almış, en az iki yıl hukuk alanında çalışmış ve yeterlik sınavını geçmiş Kazakistan vatandaşları hakim olabilirler. Kanunlarla hakimlerde diğer şart ve özellikler aranabilir.

4. Hakimler milletvekili olamaz, eğitim, bilim ve diğer yaratıcı faaliyetler dışında başka ücretli görevlerde bulunamaz, girişimcilik faaliyeti yapamaz, ticari kurumların yönetim organı ve denetim kurulunda görev alamazlar.

Madde 80

Mahkemelerin finansmanı, hakimlerin konut teminatı devlet bütçesinden sağlanır ve yargının tam ve bağımsız şekilde gerçekleşmesine yeterli olmalıdır.

Madde 81

Kazakistan Cumhuriyeti Yüksek Mahkemesi, medeni, cezai ve diğer davalara ilişkin yerel ve diğer mahkemelerin üst yargı organı olup, kanunun öngördüğü usul ve kurallar gereğince mahkemelerin faaliyetlerini denetler ve mahkeme uygulamaları hakkında yorumlar yapar.

Madde 82

1.Yüksek Mahkeme Başkanı ve hakimleri, Cumhuriyet Yüksek Yargı Kurulunun tavsiyesi üzerine Cumhurbaşkanının önerdiği kişiler arasından Senato tarafından seçilir.

2.Yerel ve diğer mahkemelerin başkan ve hakimleri Yüksek Yargı Kurulunun tavsiyesi üzerine Cumhurbaşkanı tarafından atanırlar.

3.Anayasal kanunla öngörülen şekilde mahkemelerde, yargı kurulları oluşturulabilir. Kurul başkanlarının yetkilendirilmesin ilişkin düzen, Anayasal kanunla belirlenir.

4.Yüksek Yargı Kurulu, Cumhurbaşkanının atadığı Başkan ve diğer görevlilerden oluşur.

5.Yüksek Yargı Kurulunun yapısı ve oluşumu kanunla belirlenir.

Madde 83

1.Savcılık, devlet adına, kanunların ve Cumhurbaşkanı kararnamelerinin ve diğer normatif hukuk düzenlemelerinin ülke genelinde zamanında ve aynı şekilde uygulanması üzerinde, arama faaliyetinin, tahkikat ve soruşturma işlemlerinin, idari ve yürütme işlerinin yasallığı üzerinde yüksek denetimi gerçekleştirir, her türlü yasadışı işlem ve eylemlerin giderilmesi için karşı önlem alır, ayrıca, Anayasa ve kanunlara aykırı olan kanun ve diğer hukuk düzenlemelerine itiraz eder. Savcılık mahkemede ve davada devlet çıkarlarını temsil eder, ayrıca, kanunla belirlenmiş şekilde ve çerçevede ceza takibatını gerçekleştirir.

2.Cumhuriyet Savcılığı, alt kademe savcıların üst kademedekilere ve Cumhuriyet Başsavcısına tabi olması ilkesine dayanan tek merkezi sistemden oluşturur. O, kendi yetkilerini diğer devlet organlarından ve yetkili kişilerden bağımsız olarak gerçekleştirir ve sadece Cumhurbaşkanına karşı sorumludur.

3.Cumhuriyet Başsavcısı yetki süresi boyunca suçüstü yakalanma ve ağır suç işleme durumları hariç, Senatonun onayı olmaksızın tutuklanamaz, göz altına alınamaz yargı yoluyla idari cezaya çarptırılamaz, hakkında ceza kovuşturulması yapılamaz. Başsavcının görev süresi beş yıldır.

4.Cumhuriyet Savcılığının yetkileri, kuruluşu ve çalışma şekli kanunla belirlenir.

Madde 84

21 Mayıs 2007 tarih ve 254 sayılı Kanunla Mülga.

VIII. KISIM

YEREL DEVLET İDARESİ VE YEREL YÖNETİMLER

Madde 85

Yerel devlet idaresi, kendi yetki alanlarındaki durumlardan sorumlu olan, yerel temsili ve yürütme organları tarafından gerçekleştirilir.

Madde 86

1.Yerel temsili organlar – Maslahatlar, ilgili idari-mülki birimdeki halkın iradesini ifade eder ve genel devlet çıkarlarını dikkate alarak onun gerçekleştirilmesi için gereken önlemleri alır ve uygulanmasını denetler.

2.Maslahatlar, halk tarafından genel, eşit ve doğrudan seçim hakkına dayanan gizli oylamayla beş yıllık süre için seçilirler.

3.Yirmi yaşını doldurmuş Kazakistan Cumhuriyeti vatandaşı maslahat üyesi seçilebilir. Bir vatandaş sadece bir maslahatın üyesi olabilir.

4.Maslahatların yetki alanına aşağıdakiler girer:

1)İlgili bölgenin ekonomik ve sosyal kalkınma plan ve programlarının, yerel bütçenin ve uygulanmasına ilişkin raporun onaylanması;

2)Kendi yetki alanında yerel idari-mülki teşkilat konularında karar alma;

3)Kanunla maslahatların yetkisine bırakılmış konularda idari-mülki birimlerin yöneticilerinin raporlarını değerlendirme;

4)Maslahatın daimi komisyonları ve diğer çalışma birimlerini oluşturma, bunların faaliyet raporlarını değerlendirme, maslahatın çalışma düzeniyle ilgili diğer sorunları çözümleme;

5)Cumhuriyetin kanunları uyarınca vatandaşların hak ve kanuni çıkarlarını sağlamak üzere diğer yetkileri kullanma;

5.Maslahatların yetkileri, zamanından önce kanunla belirlenmiş şekilde ve esaslar gereğince Cumhurbaşkanı tarafından, ayrıca kendi kendini feshetmeğe ilişkin karar kabul etmesi durumunda sona erer;

6.Maslahatların yetkileri, kuruluşu ve faaliyet şekli, üyelerinin hukuki statüsü kanunla belirlenir.

Madde 87

1. Yerel yürütme organları, Kazakistan Cumhuriyetinin bir bütün oluşturan yürütme sistemi içinde yer alır ve ilgili bölgenin menfaat ve kalkınma talepleriyle bağlantılı şekilde yürütme organının genel devlet politikasının uygulanmasını sağlarlar.

2. Yerel yürütme organlarının yetki alanına aşağıdakiler girer:

1)Bölgede ekonomik ve sosyal kalkınma plan ve programlarının, yerel bütçenin hazırlanması ve onların uygulanmasının sağlanması;

2)Kamu mülkiyetinin yönetimi;

3)Yerel yürütme organlarının yöneticilerini göreve atama ve görevden alma, yerel yürütme organlarının faaliyetinin teşkiline ilişkin diğer konuları karara bağlama;

4)Yerel devlet yönetiminin çıkarları doğrultusunda Cumhuriyet kanunları ile yerel yürütme organlarına tanınan diğer yetkilerin kullanılması;

3.Yerel yürütme organı, Cumhurbaşkanı ve Hükümetin temsilcisi olan ilgili idari-arazi biriminin akimi tarafından yönetilir.

4.İllerin, büyük şehirlerin ve başkentin akimleri, sırasıyla, illerin, büyük şehirlerin ve başkentin Maslahatlarının teklifiyle Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Diğer idari-mülki birimlerinin akimleri Kazakistan Cumhurbaşkanının belirlediği şekilde göreve atanır veya seçilirler. Cumhurbaşkanı kendi görüşü doğrultusunda akimleri görevden alabilir.

5.Bir akime karşı güven oylaması teklifi, Maslahat üye tam sayısının en az beşte birinin oyuyla verebilir. Bu durumda, Maslahat üye sayısının çoğunluğuyla akime güvenoyu verilebileceği gibi Cumhurbaşkanından veya bir üst akimden söz konusu akimi görevden alması talep edilebilir. İllerin, büyük şehirlerin ve başkentin akimlerinin yetkileri, yeni seçilen Cumhurbaşkanının göreve baslaşmasıyla sona erer.

6.Yerel yürütme organlarının yetkileri, kuruluşu ve faaliyet şekli kanunla belirlenir.

Madde 88

1.Maslahatlar, kendi yetkileri çerçevesinde kararlar alırlar, akimler ise ilgili idari-mülki birimde bağlayıcı kararlar ve emirler çıkarırlar.

2.Maslahatların yerel bütçe gelirlerinin azaltılmasını ve yerel bütçe giderlerinin artırılmasını öngören karar tasarıları, sadece akimin onayı ile görüşmeye sunulabilir.

3.Maslahatların, Anayasaya ve Kazakistan Cumhuriyeti mevzuatına aykırı olan kararları, yargı yoluyla iptal edilebilir.

4.Akimlerin karar ve emirleri sırasına göre, Cumhurbaşkanı, Hükümet veya ilgili üst makam akim tarafından, ayrıca yargı yoluyla iptal edilebilir.

Madde 89

1.Kazakistan Cumhuriyetinde yerel önem taşıyan konuların halk tarafından şerbetçe çözümlenmesini sağlayan yerel yönetimler tanınır.

2.Yerel yönetimler, doğrudan halk tarafından, maslihatlar veya nüfusun belli bir kısmının bir arada yaşadığı ilgili bölgeyi kapsayan diğer yerel topluluklarda diğer yerel yönetim organları aracılığıyla gerçekleştirilir.

Kanuna uygun olarak yerel makamlara, devlet işlevlerinin yerine getirilmesi aktarılabilir.

3.Kazakistan’da yerel yönetimin kuruluş ve faaliyet şekli, kanunla belirlenir.

4.Yasayla belirlenen yetkiler kapsamında yerel yönetim organlarının bağımsızlığı güvence altına alınır.

IX. KISIM

NİHAİ VE GEÇİCİ HÜKÜMLER

Madde 90

1.Genel referandumla kabul edilen Kazakistan Cumhuriyeti Anayasası, referandum sonuçlarının resmen yayımlandığı gün, önceki Anayasanın eş zamanlı olarak yürürlükten kalkması ile yürürlüğe girer.

2.Cumhuriyet referandumuyla Anayasanın kabul edildiği gün, Kazakistan Cumhuriyeti Anayasa Günü olarak, devlet bayramı ilan edilir.

Madde 91

1.Kazakistan Anayasasına değişiklik ve ilaveler, Cumhurbaşkanının kendi teşebbüsü, Parlamento veya Hükümetin teklifi üzerine almış olduğu kararla gerçekleştirilen Cumhuriyet referandumuyla yapılabilir. Anayasa değişikliği ve ilavelerine ilişkin tasarı, Cumhurbaşkanı tarafından Parlamentonun görüşüne sunma kararı alırsa, cumhuriyet referandumuna sunulamaz. Bu durumda Parlamento, Anayasada öngörülen şekilde karar alır. Eğer Cumhurbaşkanı, Parlamentonun Anayasaya değişiklikler ve ilaveler yapılmasına ilişkin teklifini Cumhuriyet referandumuna çıkarmayı reddederse, Parlamento her bir parlamento kamarasının üye tam sayısının beşte dört çoğunluğuyla Anayasaya değişiklikler ve ilaveler yapılmasına ilişkin kanun kabul edebilir. Bu durumda Cumhurbaşkanı kanunu imzalar ve Cumhuriyet referanduma çıkarır. Bu referandum, referanduma katılma hakkına sahip vatandaşların yarıdan fazlasının oylamaya katıldığı durumda gerçekleşmiş sayılır. Cumhuriyet referandumuna çıkarılmış Anayasa değişiklik ve ilaveleri, iller, şehirler ve başkentin vatandaşlarının üçte ikisinin oylama katılması ve katılanların yarıdan fazlasının lehte oy vermesiyle kabul edilmiş sayılır.

2.Anayasada belirlenen devletin üniter yapısı ve toprak bütünlüğü, cumhuriyet yönetim şekli değiştirilemez.

Madde 92

1.Anayasal kanunlar, Anayasanın yürürlüğe girdiği tarihi izleyen bir yıl içinde çıkarılmalıdır. Anayasada anayasal kanun diye belirtilen kanunlar veya böyle bir kanun gibi geçerli olan diğer düzenlemeler, Anayasanın yürürlüğe girmesinden önce kabul edilirlerse, bu durumda Anayasaya uygun şekle getirilir ve Kazakistan Cumhuriyeti anayasal kanunu sayılırlar.

2.Anayasada belirtilen diğer kanunlar Parlamentonun belirlediği sürelerde ve şekilde, fakat Anayasanın yürürlüğe girdiği günü izleyen en geç iki yıl içinde kabul edilmelidir.

3.“Kazakistan Cumhurbaşkanına ve Yerel İdari-Mülki Birimlerin Başkanlarına Geçici Olarak Ek Yetkiler Verilmesine İlişkin ” Kazakistan Cumhuriyetinin 10 Aralık 1993 tarihli Yasası uyarınca, Cumhurbaşkanının ek yetkilerini kullandığı süre içinde imzaladığı kanun hükmünde kararnameler, sadece Cumhuriyetin diğer kanunlarının değiştirilmesi, ilaveler yapılması veya iptali için öngörülen şekilde değiştirilebilir, ilaveler yapılabilir veya iptal edilebilir. Kazakistan Cumhuriyetinin 28 Ocak 1993’te kabul edilmiş Anayasasının 64. maddesinin 12.-15., 18., ve 20. bentlerinde öngörülen konularla ilgili olarak Cumhurbaşkanının ek yetkilerini kullandığı süre içinde çıkardığı kararnamelerin Parlamentoda onaylanması gerekmez.

4.Anayasanın yürürlüğe giriş tarihinde yürürlükte olan Kazakistan Cumhuriyeti mevzuatının Anayasa ile çelişmeyen kısımları uygulanır ve bunlar Anayasanın kabul tarihini izleyen iki yıl içinde Anayasaya uygun şekle getirilir.

Madde 93

Anayasanın 7. maddesi hükmünü gerçekleştirmek amacıyla Hükümet, yerel temsili ve yürütme organları, özel kanun uyarınca Kazakistan Cumhuriyetinin bütün vatandaşlarının devlet dilini serbestçe ve ücretsiz olarak öğrenmeleri için gereken bütün organizasyonu, maddi ve teknik ortamı oluşturmakla yükümlüdürler.

Madde 94

1.Anayasanın yürürlüğe giriş tarihinde yürürlükte olan kanunlara göre seçilmiş Kazakistan Cumhurbaşkanı, söz konusu Anayasanın Cumhurbaşkanına verilen yetkileri elde eder ve 29 Nisan 1995 tarihinde kabul edilmiş Cumhuriyet referandumu kararıyla düzenlenen süre içinde bu yetkileri kullanır. Kazakistan Cumhurbaşkanının rızasıyla Cumhurbaşkanının bu yetki süresi Parlamento kamaralarının bileşik oturumunda her bir kamaranın üye tam sayısının çoğunluğuyla kabul edilmiş Parlamento kararıyla azaltılabilir. Bu durumda Parlamento Meclisi bir ay içinde Kazakistan Cumhurbaşkanı seçimlerini belirler. Bu seçimler sonucu seçilen Cumhurbaşkanı, seçim sonuçlarının yayımlandığı günden itibaren bir ay içinde yemin eder ve yedi yıl sonra Aralık ayının ilk Pazar günü yapılacak olan olağan Cumhurbaşkanı seçimlerinde seçilen Cumhurbaşkanının göreve başlamasına kadar yetkilerini kullanır.

2.Anayasanın yürürlüğe giriş tarihinde yürürlükte oları kanunlara göre seçilmiş Cumhurbaşkanı yardımcısı seçildiği sürenin sonuna kadar yetkilerini kullanır.

Madde 94-1

Cumhurbaşkanının görev süresini belirleyen Anayasanın 41. maddesinin 1. paragrafındaki hükümler, 4 Aralık 2005 tarihindeki seçimlerde seçilen Cumhurbaşkanının yedi yıllık görev süresinin sona ermesi ile düzenlenecek olan Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde seçilecek kişiye de uygulanır.

Madde 95

1.Anayasal kanunla belirlenmiş şekilde Senato milletvekillerinin yarısı dört yıllığına, diğer yarısı ise iki yıllığına seçilir.

2.Parti listeleri esasında Parlamento Meclisine milletvekili seçimlerine ilişkin Kazakistan Cumhuriyeti Anayasasının hükümleri, Parlamento Meclisinin ikinci süre için seçilen milletvekilleri seçimlerinden başlayarak uygulanır.

Madde 96

Anayasa yürürlüğe girdiği günden itibaren Kazakistan Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu, Anayasada öngörüldüğü şekilde Kazakistan Cumhuriyeti Hükümetinin hak, yükümlülük ve sorumluluğunu üzerine alır.

Madde 97

Kazakistan Cumhuriyeti ilk Anayasa Konseyi aşağıdaki şekilde oluşturulur: Cumhurbaşkanı, Parlamento Senatosu Başkanı ve Parlamento Meclisi Başkanı, Anayasa Konseyine birer üyeyi üç yıllığına, birer üyeyi de altı yıllığına atarlar. Anayasa Konseyi Başkanı, Cumhurbaşkanı tarafından altı yıllık süre için atanır.

Madde 98

1.Anayasada öngörülen yargı ve soruşturma organları, ilgili kanunlarla öngörülen şekilde ve sürelerde oluşturulur. Bunlar oluşturuluncaya kadar mevcut yargı ve soruşturma organları kendi yetkilerini devam ettirir.

2.Kazakistan Cumhuriyetinin Yüksek Mahkemesi ve Yüksek Hakem Mahkemesinin, yerel mahkemelerin hakimleri Anayasada öngörülen mahkemeler kuruluncaya kadar yetkilerini devam ettirirler. Boş görevlere Anayasanın öngördüğü şekilde hakim atanır.

(2/2)
(KAZAKİSTAN CUMHURİYETİ ANAYASASI son)

Kaynak: TÜRK CUMHURİYETLERİ ANAYASALARI, TÜRKPA Yayınları, 2012
https://www.turk-pa.org/file/330_1500543034_8416.pdf
Erişim tarihi: 9.6.2020