Türk Lehçelerindeki Ortak Atasözleri

[turan_editor]

TÜRKİYE: Ağlamayan çocuğa meme vermezler.
AZERBAYCAN: Ağlamayan uşağa süd vermezler.
TÜRKMEN: Emgenmedik oğlana mee vermezler.
KAZAK: Jilamağan balaga emçek berimeydi.
KIRGIZ: Iylabağan gaşxa emçek cok.
TATAR: Yilamağan/ğılamagan balaga içmek birmiyler.
ÖZBEK: Bålä yilamasa, anasi emçek bermeydi.
UYGUR:

TÜRKİYE: Beş parmak bir değil.
AZERBAYCAN: Beş parmağın beşi de ten değil.
TÜRKMEN: On barmağın deñ mi?
KAZAK: Bes sawsaq birdey imes.
KIRGIZ:
TATAR: Barmak bilen barmaq tiñ tügel, botaq bilen botaq tiñ tügel.
ÖZBEK: Beş kol bärävär emäs.
UYGUR: Bäs kol birdäk emes.

TÜRKİYE: Anasına bak kızını al/Kenarına bak bezini al
AZERBAYCAN: Anasına bax kızı al/qırağine bax bezini al.
TÜRKMEN: Enesini görüp gızın al/giresini görüp bizin al.
KAZAK: Anasın körip qızın al/ayağın körüp isin iş.
KIRGIZ: Enesin körüp qızın al/eşigin körüp törünö öt.
TATAR: Anasına karap qızın al/qiriyina qarap büzän al.
ÖZBEK: Milkini kör bozini ål/ ånäsini kör qızini al.
UYGUR: Qir körüp böz al/ ana körüp qiz.

TÜRKİYE: Dereyi/suyu görmeden paçaları sıvama
AZERBAYCAN: Su görmeyinge etek çekme.
TÜRKMEN: Suw görmen tamman çığarma.
KAZAK:
KIRGIZ: Suu keçpey kepiçiñdi çeçre.
TATAR: Suw kürmiyçä itek salma.
ÖZBEK: Suwni körmäy etik çeçme.
UYGUR:

TÜRKİYE: İnsan konuşa konuşa/hayvan koklaşa koklaşa.
AZERBAYCAN: At yerimäklä/insan bilmäklä.
TÜRKMEN: İnsan soraşa soraşa/hayvan isgeşe işgeşe.
KAZAK: Adam söyleskenşe/jılqı kesineskenşe.
KIRGIZ: Adam sölöskönçö/cılqıqaşinişkança.
TATAR:
ÖZBEK: At kişnäşib tåpişär/adam esläşib.
UYGUR:

TÜRKİYE: Serçeden korkan darı ekmez.
AZERBAYCAN: Gurddan gorxan meşeye getmez. / Särçädän gorxan darı ekmmäz.
TÜRKMEN: Gurddan gorxan mäşäyä getmäz. / Serçe gorxan darı ekmez.
KAZAK: Torgaydan qorqqan tarı ekpes / Ayudan qorıqqan ormana barmas. / Şegirtkeden qoriqqan egin ekpez.
KIRGIZ: Taraançidan qorqqon taruu aydabayt. / Çegirtkädän qorqqan egin ekpeyt/ekpes.
TATAR: Çipçiqtan quriqsañ yoqlama / Büreden quriqqan urmanga barmas. / Büreden qurkip urmanga barmıy/tormıylar. / Ayidan quriqqan ormana barmas.
ÖZBEK: Çumçuqdan qorqqan tariq ekmäz. / Böridän qorqqan toqaygä kirmäz.
UYGUR:

TÜRKİYE: Baş yarılır börk içinde/kol kırılır kürk/yen içinde.
AZERBAYCAN:
TÜRKMEN:
KAZAK: Bas carılsa börik işinde/kol sınsa jeñ işinde.
KIRGIZ: Baş ayrılsa börk içinde/kol sinse yeñ içide.
TATAR:
ÖZBEK: Båş yårilsä doppi åstidä.
UYGUR:

TÜRKİYE: Ey kızım sana diyorum/ey gelinim sen işit.
AZERBAYCAN: Gızım sänä deyiräm/gelinim sen eşid.
TÜRKMEN: Gızım saña aydayin /gelinim sen düş/eşit.
KAZAK: Kelinim Sagan aytam/qızım sen tiñda.
KIRGIZ: Keregem saña aytam/kelinim sen uq; uuñum saña aytamin/uulumsen uq
TATAR: Qizim siña äytäm/kilänäm sin tıñla.
ÖZBEK: Qızim sengä aytaman/kelinim sen eşit.
UYGUR: Qizim saña eytay/kelinim sen tinla.

TÜRKİYE: Demir tavında dövülür.
AZERBAYCAN: Dämir isti isti döyerler.
TÜRKMEN:
KAZAK: Temirdi qizgan kezde soq.
KIRGIZ: Temirdi qiziganda/qizuusunda soq.
TATAR: Timerne qizivunda suq.
ÖZBEK: Temirni qızigida bås.
UYGUR: Tömürni qiziyida soq.

TÜRKİYE: Acele işe şeytan karışır.
AZERBAYCAN:
TÜRKMEN:
KAZAK: Asıkkannıñ ayagı etegine oralır.
KIRGIZ: Şaşkandın işi/ şaytandın işi.
TATAR: Aşığıç işke şaytan katışa.
ÖZBEK: Aşukkan işga şaytan gaşıladı.
UYGUR: Aldirigan işka şeytan igişidu.

TÜRKİYE: Aç ayı oynamaz.
AZERBAYCAN:
TÜRKMEN: Aç ayı oynamaz.
KAZAK:
KIRGIZ: Açkanın atı cürböyt.
TATAR: Aç ayu uynamas.
ÖZBEK: Aç ayıg oynamas.
UYGUR: Aç eyik oynimas.

TÜRKİYE: Açın karnı doyar gözü doymaz.
AZERBAYCAN:
TÜRKMEN:
KAZAK: Aş adam özi toysa da közi toymaydı.
KIRGIZ: Açtın kursagı toyso da közü toyboyt
TATAR: Açka kazan astırma üşügenge ut yaktırma.
ÖZBEK: Åçközniñ özi toysa hem közi toymas.
UYGUR: Açközniñ özi toysa közi toymas.

(Kaynak: Türk Lehçelerindeki Müşterekler Üzerine, 2014, Doç. Dr. Hikmet KORAŞ)